Ongekende variatie in wortelen

Ik had het al over de verschillende kleuren bij peen.
Bij wortelen is er ook al heel lang sprake van een aantal hoofdtypes. In het artikel wortels kweken worden de busselwortelen of bospeen (Amsterdamse Bak) , de waspeen of zomerwortel (Nantes), en de winterwortelen of breekpeen (Berlikumer, Flakkeese) genoemd. Nochtans zijn er nog vijf andere rassengroepen, zo ontdekte ik bij het lezen van de wortelkrant van Bejo Zaden. Sommigen zijn bij ons totaal  onbekend, maar zijn in een andere werelddeel dan net weer het populairst. Het onderscheid zit hem niet enkel in de vorm en afmetingen, maar ook in de teeltperiode, teeltgebied en gebruik.
De Wortelkrant van Bejo zette onlangs de acht worteltypes die wereldwijd geteeld worden op een rij. Een overzicht.
(uitgezochte en relevante foto's van ieder type komen uit diverse catalogussen, tekeningen met juiste indicatie van grootte van ieder type vind je in het artikel in de wortelkrant)

 Nantes
Bij ons vooral geteeld als zomerwortel. De vorm is cilindrisch, afgestompt. De grootte is eerder middelmatig. Het is, met uitzondering van de vroegste teelten een rassengroep die onder alle omstandigheden en voor alle doeleinden, vers en industrie, kan geteeld worden.
Lengte : 15 - 22 cm.
Diameter : 18 - 40 mm.
Gebied : wereldwijd aanwezig, maar Europa
is de thuismarkt.
Bejo-rassen : Napoli, Yaya, Namur, Narbonne,
Nerac e.

Amsterdamse Bak
Bij uitstek geschikt voor de vroege teelt en voor het telen van fijne worteltjes, zelfs babywortelen. De busselwortel voor de verse markt. De smaak wordt als zeer goed beschouwd. De vorm is cilindrisch, slank, iets afgestompt. Deze wortel is eerder klein van stuk.
Lengte : 8 - 20 cm.
Diameter : 12 - 30 mm.
Gebied : Europa, vooral daar waar vroegheid is gewenst.
Bejo-rassen : ABK, Sweetheart, Adelaide,
Mignon, Mokum.

Berlikumer
De echte winterwortel, die al in mei gezaaid moet worden om tegen oktober te kunnen uitgroeien tot de grootste wortel. De vorm is cilindrisch tot licht conisch, geschouderd. Wetenswaardig is dat deze wortel het over de hele wereld goed doet, ook in extremere klimaten, en zelfs in de tropen. Zijn bewaarbaarheid is ideaal.
Lengte : 20 - 35 cm.
Diameter : 25 - 45 mm.
Gebied : wereldwijd, kan zelfs uit de voeten in
de tropen.
Bejo-rassen : Bangor, Bergen, Belinda.

Flakkee
De vorm is zowat te vergelijken met de Berlikumer, misschien nog iets meer conisch. En dikwijls nog net iets dikker. Flakkee onderscheidt zich door zijn kleur en hoge drogestofgehalte. Lengte : 20 - 35 cm.
Diameter : 25 - 50 mm.
Gebied : wereldwijd, maar eist geen hoofdrol op.
Gebruik : industriële verwerking.
Speciaal : onderscheidt zich vaak door kleur en
drogestofgehalte.
Bejo-rassen : Kingston, Komarno, Fontana.

Imperator
De langste wortel en typisch Amerikaans. De vorm is zeer lang, slank en conisch. In zijn teeltgebied is het een echte all-round wortel. Hij wordt gebusseld, in schijfjes gesneden en gebruikt als snack-peen. Ook de industriële verwerking ervan biedt vele mogelijkheden.
Lengte : 25 - 40 cm.
Diameter : 10 - 35 mm.
Gebied : Amerikaanse continenten en Australië,
houdt Europa in het vizier.
Bejo-rassen : Inverness, Interceptor.

Chantenay
Vorm : conisch, afgestompt, breed geschouderd.
Lengte : 10 - 25 cm.
Diameter : 25 - 60 mm.
Gebied : wereldwijd, vooral populair in Oost-Europa,
Azië en Zuid-Amerika.
Gebruik : inblikken, invriezen, drogen, schijfjes.
Speciaal : een aparte, afwijkende vorm.
Bejo-rassen : Carson, Canada.

Kuroda
Breed geschouderde Aziaat, maar zeer kort, de vorm is conisch dwz  breed geschouderd, spits toelopend en soms  licht afgestompt. In Azië de populairste groep, maar bij ons zowat onbekend.
Lengte : 12 - 15 cm.
Diameter : 25 - 60 mm.
Gebied : Azië, maar verkent ook Zuid-Amerika.
Bejo-rassen : Cordoba.

Parijse markt
Kleine, ronde worteltjes, die ideaal zijn om in potten of bakken te telen, of in minder goed doorwortelbare gronden. Vooral geteeld voor de industrie, minder op de versmarkt te vinden.
Diameter : 2 - 4 cm.
Gebied : West-Europa.
Gebruik : verse markt en industrie.
Bejo-rassen : Parmex.

Peen in alle kleuren.

Geschiedenis
De wortel werd al duizenden jaren geleden geteeld in Midden-Azië. Egyptenaren en Romeinen kenden de wortel al in verschillende kleuren zoals paars, rood, lichtgeel, groen, wit. Blijkbaar was de wilde soort Daucus carota toen toen al wat geselecteerd. Het gebruik beperkte zich toen nog tot medicinale doeleinden. Nooit werd er melding gemaakt van oranje wortelen. Tijdens de 14^de en 15^de eeuw werd de wortel bekend in Noord-Europa. Men gaf er toen de voorkeur aan gele wortelen. Het duurde tot de 16^de eeuw vooraleer oranje wortelen voor het eerst geteeld werden, met name in Nederland. Later slaagde men er door veredeling verder in grote wortelen te telen. Alle latere rassen zijn van oorsprong ontstaan uit de Nederlandse selecties. Ondertussen is wortel een wereldgroente geworden, vooral oranje, maar in Azië is de rode en paarse kleur heel populair.

Diversificatie
Door de toenemende productdiversificatie bij groenten, die samengaat met de afbouw van de bulkproductie in de West-Europese groenteteelt is er opnieuw volop interesse voor de verschillende kleurvarianten van wortelen. De toenemende koopkracht van de consument maakt dat  deze wortelen ook nog eens op een rendabele wijze kunnen geteeld worden. De interesse van de consument is ook aangewakkerd door de gezondheidseffecten van de diverse kleurstoffen bij deze groenten.
Vanzelfsprekend kunnen deze kleurvarianten ook in de eigen moestuin makkelijk geteeld worden.

Een overzicht (tekst gebaseerd op o.a. tekst van Bejo Zaden, foto's genomen bij povlt) 

Oranje wortelen
Het oranje pigment van wortelen is rijk aan carotenen. Bèta-caroteen wordt in het lichaam omgezet in Vitamine A, een essentiële stof voor de werking van onze ogen en voor glanzende haren en een gezonde huid.

Wit
De textuur van witte wortelen zorgt voor een lekkere ‘bite’ en is ook nog eens goed voor de vertering.
Witte Belgische peen, een oud ras, heeft de typische groenkragen. Waarschijnlijk wordt dit ras ook aangeboden onder de naam White Belgian' / 'Green Topped White. Ook Blanche de Kuttingen is een oud wit ras.
White Satin F1 is een meer recent ras.

 

Paars 
Van paarse wortelen is bekend dat ze bulken van de blauwpaarse kleurstoffen, ook wel anthocyanen genoemd. Anthocyanen behoren tot de flavonoiden, die in het lichaam agressieve moleculen onschadelijk maken en daarmee preventief werken tegen kanker en hart- en vaatziekten. Anthocyaan kan uitstekend dienen als kleurstof voor diverse producten. Oorspronkelijk waren paarse wortelen door en door paars. Nu zijn er ook paarse wortels aan de binnenkant oranje blijven, en dus bevatten ze nog steeds veel beta-caroteen. Het kleurverschil verandert de smaak niet drastisch, de paarse wortels zijn wel zoeter dan de oranje exemplaren.  Vandaar dat sommige van deze wortelen te koop zijn onder de naam Betasweet Gekende rassen zijn Purple Haze, Deep Purple, Purple Rain. De paarse wortel verliest tijdens het koken kleur. Dan wordt het vruchtvlees wit en paars gemarmerd. 

Geel
Het pigment van gele wortelen bevat veelal hoge waarden Luteïne. Luteïne is een soort inwendige zonnebril die het netvlies van onze ogen beschermt tegen de schadelijke werking van zonlicht. Ook deze  stof - die behoort tot de groep van de carotenoiden - wordt een uitgesproken beschermende werking tegen kanker en hart en vaatziekten toegedicht (Rassen : Mello Yello, Yellowstone, Stompe gele uit de Doubs, Lobbericher Gele)

Rood
Ook rode wortelen zijn ter beschikking. De extra hoge concentratie van bèta-caroteen zorgt voor de de (bijna) rode kleur. Juwa-rot of Rotin, is een gekend ras en wordt ook wel de gezondheidswortel genoemd. Dit vanwege het zeer hoge caroteengehalte. Het vitamine A gehalte is dubbel zo hoog als bij gewone wortelen.  Het ras wordt ook aanbevolen voor het maken van wortelsap. Ook Samurai is een rood wortelras.

Rainbow mix
Enkele zaadfirma's hebben ook het mengsel Rainbow Mix, een mengeling van wortelen in alle hiervoor opgesomde kleuren. Klik op reageren vragen om te weten welke.

Recepten met gekleurde wortelen (Uit www.Nest.be)
Witte wortelen met komijn
Soep van gele wortelen uit de Doubs met koriander
Tagliatelle van wortelen uit Carentan en courgettes
Gemengde wortelen
Purple haze wortelen met sinaasappel

Wortelen zaaien? Mokum smaakt best!

Wortelen zijn één van de eerste voorjaarsgroenten die kunnen gezaaid worden.  In de koude bak, plastiek tunnel of glazen kas kan het nu al. Het kan ook al in open lucht, op lichte, droge grond, mits de nodige afdekkingsmaterialen.
Voor meer info verwijs ik graag naar het artikel Wortelen zaaien kan al vanaf de jaarwisseling!

Deze vroege wortelen zijn altijd van het type "Amsterdamse Bak". Mokum F1 (Mokum is ook een bijnaam voor (de binnenstad van) Amsterdam) is al jaren het standaardras voor de vroegste teelt van wortelen. Tijd om te veranderen? Toch niet, blijkt nu. Het ras kwam vorig jaar namelijk tot twee maal toe met stip het beste uit de smaakproeven! Nog een voordeel van dit ras is dat het zowat de snelste groeier is en dus de vroegste van alle rassen. En het is ook vrij algemeen voor de particulier beschikbaar. Denk er aan bij het doorbladeren van uw zaadcatalogus.

Afgelopen jaar zijn er twee proefvelden met dezelfde rassen gezaaid en geoogst op het bedrijf van Jan van Lierop. Dit bedrijf teelt vollegrond groente op zandgrond nabij Helmond. In de proef zijn vier rassen beproefd op teeltaspecten en kwaliteitskenmerken. In november heeft het smaakpanel van PPO Naaldwijk opnieuw het smaakniveau en karakteristieken beoordeeld. Ook in de tweede smaaktest kwam het ras Mokum het best naar voren. De andere geteste rassen waren Austria, Merida en de witte bospeen White Satin. Voor de vier rassen lag het smaakniveau wat hoger dan de smaak screening in juli. Het panel was enthousiast over de smaak van Mokum. Dit op basis van een proefronde in drie herhalingen waarbij geen verschillen werd gevonden tussen de herhalingen. Deze winter worden de rassen beoordeeld op inhoudsstoffen (caroteen, zoetstoffen) en houdbaarheid. (Bron: Syscope)

Heat Canker bij wortelen wordt veroorzaakt door hitte

De steeltjes van jonge kiemplantjes zijn gevoelig voor inbranding door de zon. Daarom kan aanhoudende hitte in deze periode van de teelt ‘Heat Canker’ veroorzaken.

Hou de weersomstandigheden goed in de gaten. Bij aanhoudende zeer hoge temperaturen kan ‘s nachts beregenen helpen om schade aan jonge plantjes te voorkomen. Natte grond raakt door de verdamping van water meer warmte kwijt, hetgeen een verkoelend effect heeft op de wortelplantjes.

Heat Canker is te herkennen aan een lichtbruine insnoering van de steeltjes, net boven het oppervlak. De symptomen lijken op die van Pythium, maar de kleur van insnoering is veel lichter.

Bron en foto’s op de website van Bejo Zaden.

Wortelen en wortelvlieg : bestaat resistentie of is het tolerantie?

Op de lezing "Basisprincipes voor de moestuin" die ik vorige zondag gaf in het prachtige kasteeldomein van Poeke kwam opnieuw de strijd tegen de wortelvlieg ter sprake. Het insectengaas is daarbij nog steeds wapen nummer één.
Iemand uit het publiek had ook al het nieuwe ras Fly Away F1 getest. De wortelen werden gezaaid in mei en geoogst in oktober. Ze stonden dus een relatief lange periode in de tuin, wat de kans op overschrijding van de schadedrempel veel groter maakt. Het bleek dat de schadedrempel niet overschreden was. Er was lichte aantasting, maar de wortelen waren nog voor consumptie vatbaar.

In het kaderstuk, onderaan het artikel De zaadhandel staat klaar voor een nieuw seizoen van het tijdschrift Moestuin van Februari staan ongeveer dezelfde bevindingen.

...Vrijwel alle bedrijven waar Moestuin mee sprak hadden positieve ervaringen met een relatief nieuw wortelras Fly Away F1 hybride en Resistfly F1. De rassen zouden een stuk minder gevoelig zijn voor de wortelvlieg,...

...Overigens lijken de resultaten wel wat wisselend te zijn, bij de één helemaal geen aantasting, bij de ander toch wel wat, maar wél minder dan 'normaal'. De ervaringen van Bauke Beukens waren ronduit negatief: 'De wortel Flyaway was bij ons even erg aangetast als de Amsterdamse Bak en Mokum F1. Beslist niet voor consumptie geschikt. Onze tip: gebruik insectengaas, dat heeft 100% werking!'...

In de catalogus van het Vlaams Zaadhuis staat het volgende over dit ras:

Het eerste ras met een goede resitentie tegen wortelvlieg, evenwel niet volledig resistent (nvdr dit is dus tolerant) Plant bij voorkeur een rij andere wortelen naast Flyaway, de wortelvlieg zal haar eieren dan eerder bij het andere ras leggen.

Wat kunnen we daar nu uit besluiten? De infectiedruk speelt hier een grote rol . Als de infectiedruk zeer hoog is en alle factoren voor wortelvliegaantasting gunstig zijn dan zullen deze tolerante rassen wel degelijk aangetast worden. Het is daarom belangrijk als we deze tolerante wortelrassen willen telen zonder insectengaas er rekening gehouden wordt met de factoren die de aantasting door wortelvlieg bevorderen. Dit zijn

• luwte en windstilte, probeer wortelen te telen op een plaats waar de wind goed aan kan.
• gebruik van organische mest (ook de gedroogde organische mest) trekt wortelvlieg aan
• zandgronden hebben van nature een veel hogere infectiedruk tegen wortelvlieg
• warm, vochtig, zwoel weer
• mei en juni zijn de twee topmaanden voor de wortelvlieg
• een schrale ontwikkeling van het gewas bevordert de eiafzet van de wortelvlieg
• wortelen telen na groenten van de familie van de schermbloemigen

Lees meer over de wortelteelt en de levenswijze van de wortelvlieg

Kiemplantjes van wortelen verdragen de vrieskou.

De teeltperiodes voor busselwortelen bieden een waaier aan mogelijkheden. Zaaien kan al zeer vroeg, want de kiemplantjes van wortelen zijn ongevoelig voor vriestemperaturen tot -6°C. Het is wel goed te weten dat de bijna oogstklare wortelen niet tegen dergelijke vriestemperaturen kunnen, waardoor je wortelen gedurende de winter niet op het veld kan laten, althans niet zonder afdekking. Natuurlijk zal de grondsoort voor het grootste deel bepalend zijn of je al dan niet vroeg kan uitzaaien. Alleen wie lichte grond heeft die 's winters nooit wateroverlast kent kan dan al aan de slag begin januari of zelfs eind december. Maar zaaien in een plastiek tunnel of in een onverwarmde kas, dat moet zeker lukken.
Lees verder in het artikel 'Wortelen zaaien rond de jaarwisseling'

Wortelen zaaien kan al vanaf de jaarwisseling!

De teeltperiodes voor busselwortelen bieden een waaier aan mogelijkheden. Zaaien kan al zeer vroeg, want de kiemplantjes van wortelen zijn ongevoelig voor vriestemperaturen tot -6°C. Het is wel goed te weten dat de bijna oogstklare wortelen niet tegen dergelijke vriestemperaturen kunnen, waardoor je wortelen gedurende de winter niet op het veld kan laten, althans niet zonder afdekking. Natuurlijk zal de grondsoort voor het grootste deel bepalend zijn of je al dan niet vroeg kan uitzaaien. Alleen wie lichte grond heeft die 's winters nooit wateroverlast kent kan dan al aan de slag begin januari of zelfs eind december

Op een zonnige droge dag, vorstvrij natuurlijk, kan je dan al beginnen met de teelt van busselwortelen in de kas of onder kleine plastiektunnels. Dat wil zeggen dat je na het zaaien een kleine plastiektunnel over het zaaibed aanbrengt. In de tunnel wordt op de grond van het zaaibed nog eens een plastiekfolie gelegd. De oogst is dan te voorzien vanaf mei. Het ras Mokum staat nog steeds gekend als het standaardras voor de vroege wortelteelt. Klik hier voor het teeltschema van dit ras.

Als je de zaaiingen aanvat eind januari of in februari hoef je geen gebruik meer te maken van kleine plastiekkoepeltjes, maar is het toch best om een dubbele afdekking van het zaaibed te voorzien. Dit betekent eerst een laag vliesdoek en daarover een flodderfolie (geperforeerde folie). De tweede plastiekfolie wordt dan vanaf half maart verwijderd. Een stuk van de zaaiing kan ook met één laag plastiek afgedekt worden, zodat deze wortelen dan iets lager oogstbaar zijn. Deze wortelen kunnen geoogst worden vanaf juni

Vanaf eind februari kan je met een gerust hart wortelen gaan uitzaaien zonder afdekking. Wat afdekking met agryldoek kan dan nog een lichte teeltspreiding in de hand werken. Ook de rassenkeuze kan de teeltspreiding bevorderen.
Om regelmatig wortelen te oogsten kan je zo om de drie weken zaaien, de uiterste zaaidatum van busselwortelen is half augustus. Indien je later zaait dan valt de oogstperiode na half november en is de groei van de wortelen minimaal waardoor er niet voldoende productie is. Het teeltschema van wortelen vind je hier

Paarse wortelen

Paars is blijkbaar in dezer dagen. Na het bericht over paarse spruiten enkele dagen terug worden er dit najaar ook paarse wortelen geoogst. Op de website van AGF maakt men gewag van een eerste oogst op Nederlandse bodem. Vorig jaar en dit jaar opnieuw werden al paarse wortelen geteeld in België. Ze werden gecommercialiseerd via het Fine Fleur project van REO veiling te Roeselare.
Ook in Engeland is men al twee jaar bezig met paarse wortelen. Lees het bericht op cnn
Op de foto van AGF is zien dat de wortelen groot zijn (type winterwortel) en oranje gekleurd binnenin. Ze hebben een dikke, paarse buitenlaag.

De foto in de nieuwsbrief van Fine Fleur toont ons fijne wortelen (busselwortelen) die paars gekleurd zijn.

Met de paarse wortelen keert men eigenlijk terug naar de vroegere vorm waarin wortelen voorkwamen. Op de Duitse affiche die je ziet bij AGF spreekt men van ur-möhre.
Na oerprei zijn er nu ook oerwortelen.

Lees het bericht op de website van AGF
Lees de nieuwsbrief van Fine Fleur van september 2003

Sclerotinia in wortelgroenten. Te lijf gaan met antagonisten?

Begin oktober start het voornaamste oogstseizoen van wortelen (waspeen, winterwortelen), witlof en knolselderij. Eén van de problemen die ieder jaar weer opduiken zijn bewaarverliezen veroorzaakt door Sclerotinia of rattekeutelziekte. Stengel, knol of vruchten rotten. Meestal gaat het om verspreide aantastingen en niet zozeer om een aantastingshaard zoals bij aardappelplaag. Dit wijst er dus ook op dat de infectie vanuit de grond gebeurt.
Typische kenmerken zijn het sneeuwwitte schimmelpluis, dat in kleine vlokjes voorkomt en de verharde,als rattekeutels uitziende, zwarte deeltjes. Precies deze zwarte sclerotieën zorgen ervoor dat de ziekte vele jaren in de grond kan overblijven om dan opnieuw toe te slaan. De ziekte begint dus al op het veld en tast later nog groenten aan die zich al in de bewaring bevinden.
Meer uitleg over oorzaken en preventie van deze ziekte vindt u op deze website.
Schimmels tegen schimmels
Er is sedert kort een product op basis van een antagonist beschikbaar voor de bestrijding van Sclerotinia. Op de website van de Duitse leverancier vindt u een mooie tekening van de levenscyclus van sclerotinia. Er zijn ook nog foto's te vinden. Bestrijding met antagonisten betekent dat er "roofschimmels" ingezet worden om andere schimmels te bestrijden.

Het product is in Belgie erkend, u vindt het op fytoweb .
Licentiehouder in België is BIPA. Op hun website staat ook nog een verduidelijking van de levenscyclus van sclerotinia.

Ook in Nederland is het product erkend zie hier .

Twee foto's van Sclerotinia in witlof kunt u hier bekijken : http://www.ttw.nl/TestKennis/uitslag_van_de_test_uw_kennis_va.htm

Een foto van sclerotinia bij wortelen (waspeen) vindt u hier :
http://www.inra.fr/Internet/Produits/HYP3/images/6036166.jpg