Het belang van vorming

Gisteren wasdag. Wassen is niet zo erg, drogen daarentegen duurt heel wat langer. Deze ochtend sloot de refuge haar deuren, ik moest dus wel vertrekken, met de nog halfnatte berg kleren in de fietstassen. Dat weegt een ton, en dus leg ik voor de middag slechts een kleine twintig kilometer af.

De zon breekt door de bewolking, maar de oostenwind, tegen mijn richting, komt echter van pas om de was verder te drogen. In het stadje Melide span ik het waskoord tussen twee bomen en vul de tijd met koken, eten, afwassen en het schrijven van dit stukje.

De wereldschokkende aanslagen in de States zijn niet de eerste zelfmoordacties. Maar vanaf nu kan niemand zo’n actie nog afdoen als een fait-divers. Al jaren offeren mensen zichzelf op als levende bom, zoals de Japanse kamikazes in de Tweede Wereldoorlog. We blijken daaraan te wennen, het raakt ons niet echt meer wanneer een Palestijn zichzelf in centrum Jeruzalem opblaast en daarbij tientallen doden en gewonden maakt.

Maar nu zich voor het oog van de televisiecamera’s en bij miljarden kijkers de taferelen hebben afgespeeld die zich intussen op ons aller netvliezen hebben ingebrand, nu dringt de vraag zich op hoe dit mogelijk is kunnen worden. Hoe krijg je mensen zover, een vliegtuig te kapen en zich vervolgens te pletter te vliegen, niet alleen met de bedoeling bemanning en passagiers mee de dood in te sleuren, maar met een zorgvuldig uitgekozen doelwit zoveel mogelijk andere slachtoffers te maken, liefst daar waar de hele wereld toekijkt? Hoe krijg je die lui zover?

Het antwoord ligt misschien op het eerste zicht voor de hand: ze weten niet beter. En dan dringt zich onmiddellijk een andere vraag op: waarom weten ze niet beter? Wat hebben wij wel, dat zij niet hebben? Want ik kan me niet voorstellen dat één van ons ooit zelfmoordterrorist zou willen (kunnen?) worden.

Tja, fanatici, opgehitst door… door wie eigenlijk? Grote leiders die zelf veilig buiten schot blijven. De namen van Osama Bin Laden en Sadam Hoessein duiken steeds opnieuw op. Blijft de vraag hoe die kerels erin slagen mensen voor dergelijke doeleinden te rekruteren en hen zo gek te krijgen dat die alles doen wat hun wordt gevraagd, zelfs sterven. Waarom kan bvb. een Sadam dat wel, en een president Bush niet? Omdat eerstgenoemde meer charisma heeft? Omdat hij gewetenlozer is? Misschien.

Persoonlijk meen ik dat eerstgenoemde over voldoende mensen beschikt die op een welbepaalde, uitgekiende wijze gevormd werden: scholing waar ze een zeer extreem (islamitisch of ander) wereldbeeld kregen opgedrongen, waarin op fundamentalistische wijze de eigen leider wordt verheerlijkt en de vijand als een ware duivel wordt afgeschilderd. Kortom, zwart-wit denken, gebrek aan goede, evenwichtige vorming. In dergelijke landen, waar vrije meningsuiting een mythe is, zingen pers en media hetzelfde liedje; elke valse noot eindigt in de gevangenis of voor het vuurpeloton. Denken doe je best niet, nadenken is ronduit levensgevaarlijk. Waarom zou je dat ook doen? Tenslotte is de leider zo vriendelijk dat eventjes voor jou te doen!

Ik schreef al eens iets over fundamentalisme op 24 juli, en op 28 juli had ik het over de hedendaagse middeleeuwen. Toen de schoolplicht in ons land werd ingevoerd waren de meesten niet echt van het nut daarvan overtuigd. Waarom moest ieder persé kunnen lezen of schrijven? Nu onze samenleving heel wat complexer in elkaar zit worden er nog veel meer vaardigheden van Jan-met-de-Pet verwacht, waarvan onze voorouders zich een hoedje zouden schrikken. Een kleine greep:

• lezen, schrijven en rekenen;
• een auto besturen;
• een telefoongesprek houden, faxen, GSM-en en SMS-en;
• een PC gebruiken, mailen, surfen op internet;
• enz…

En dat leert onze jeugd allemaal op school, en ze leren het elkaar. Prima, zou ik zeggen. Maar dat is niet alles. Want leren wij nog na-denken? Zijn onze scholen niet teveel gericht op feitenkennis en geheugenwerk? Wordt ons vermogen tot reflectie voldoende gestimuleerd? Wat zijn we met alle informatie uit media en pers, blijken we niet bekwaam daarover verder na te denken, het onderwerp verder uit te diepen? Wat zijn we met die spectaculaire, sensationele TV-beelden van een instortend WTC-torengebouw, wanneer we niet verder komen dan: “Ach, hoe verschrikkelijk erg!” Wat zijn we ermee, komen we er niet toe de gevolgen van zo’n inferno in ogenschouw te nemen, gevolgen die nog veel erger kunnen zijn dan de ramp zelf, gevolgen die ons persoonlijk kunnen treffen? Wat zijn we met al onze schoolse kennis indien we niet achteruit kunnen denken, of zelfs te lui zijn onze hersens te gebruiken?

Niet dat ik wil beweren dat we niks hebben aan onze scholen, integendeel! Dank zij onze vorming hebben we tenminste voldoende kennis opgedaan: een conditio sine qua non om een eigen mening te vormen, hoe beperkt, onvolledig of slecht onderbouwd die ook moge zijn. Ja, onze Westerse leiders hebben het heel wat lastiger om zelfmoordterroristen te rekruteren. Daarvoor weten wij allemaal toch een beetje te veel…

Dát is het belang van scholing. Dát missen die jongeren in de achterbuurten van Bagdad en Beiroet. Terwijl zij, die zichzelf slachtofferen in eigen rangen als helden worden vereerd, uit onwetendheid trouwens, weten wij maar al te goed dat die kamikazes evengoed het slachtoffer zijn van hun leiders, net als de tientallen passagiers die de pech hadden in de ongelukstoestellen te zitten en de duizenden die zich in de wolkenkrabbers bevonden op het ogenblik van de inslagen. De leiders daarentegen blijven, op ongehoord laffe wijze, veilig buiten schot. En dat weten wíj, gevormd in onze scholen waar vrijheid van denken min of meer wordt gestimuleerd, dat weten wíj wél. En die sukkelaars ginder niét.

Maar er is meer: er bereiken me berichten dat de Amerikanen uit zouden zijn op wraak. Geweld met geweld vergelden: de druk van de publieke opinie op de leiders is erg groot, daar in de States. Volledig begrijpelijk, maar daarom nog niet goed te keuren, evenmin als de aanslagen zelf. Zijn er dan nog niet genoeg mensen gestorven? Als een overgrote meerderheid van de 250 miljoen Amerikanen zich willen revancheren, dan wordt het hoogtijd dat hun vorming, hun scholing in vraag wordt gesteld. Dan zijn ze nog slechter dan het kanonnenvlees dat opgroeit in de bidonvilles van sommige islamlanden, want in tegenstelling tot de laatstgenoemden kunnen burgers van de VS wél hun mening vrij uiten. Als rijk en machtig land moeten zij de middelen kunnen vrijmaken hun burgers een evenwichtige, goede vorming te bieden, bereikbaar voor iedereen, arm en rijk. En dat nog geen tien procent van de Amerikanen een land als bvb. Frankrijk ook maar bij benadering kan aanwijzen op een wereldkaart zegt heel veel!!!

Maar ook wijzelf, Europeanen blazen beter niet te hoog van de toren, al is het hier nog niet zo erg als in de States. Want alle vorming in scholen en universiteiten ten spijt, lopen er ook bij ons advocaten rond met denkpatronen m.b.t. de migratieproblematiek, nog simplistischer dan het denkpatroon daarrond van mijn petekind: en dat meisje moet nog twee jaar worden, in december. En die heren – ik zal de naam van een zekere Philippe Dewinter maar niet noemen – weten nog een aanhang rond zich te verzamelen ook! Ook uit onwetendheid, hoor! Maar hier in Europa is het geen kwestie van niet kúnnen weten, maar wel van niet wíllen weten. Denkluiheid in de ergste graad!

Jazeker, reageert Amerika niet met gepaste voorzichtigheid, dan staan daar opnieuw de middeleeuwen voor de deur. En niets garandeert dat Europa niet zou kunnen worden meegesleurd in die beweging. Toch is het hier nog geen zestig jaar geleden al eens voorgevallen, o.l.v. een zekere Adolf Hitler… We moeten toch beter weten! Ik hoop het tenminste. Meer kan ik niet doen. En bidden…