De Duitse schlager in Nederland en België

JOSEPH SCHMIDT

HOME INLEIDING DE PRÉHISTORIE VAN A TOT Z CONTACT
°4.3.1904 - +16.11.1942
In 1958 werd in de toenmalige Bondsrepubliek Duitsland de remake uitgebracht van Joseph Schlmidt' s eerste film uit 1933 "Ein Lied geht um die Welt (Die Joseph-Schmidt-Story)" in een regie van Geza von Bolvary. Ernst Neubach, die al de idee geleverd had voor de film van 1933, produceerde de film en schreef het draaiboek, nadat Getrud Nery-Novotny, de schrijfster van de Joseph Schmidt biografie, zich teruggetrokken had omdat de film te veel trachtte te beantwoorden aan de "sentimentele" smaak van het grote publiek. Als kleine jongen zag ik deze film op de toenmalige BRT televisie. Hij zal mij blijven geheugen. Ik hoop dat deze zgn. "Musikschnulze" ooit op DVD uitgebracht wordt. De originele "Ein Lied geht um die Welt" en "Ein Stern fällt vom Himmel", met Joseph Schmidt zelf in de hoofdrol, zijn wel op DVD uitgebracht door de Bel Canto Society.
 Door zijn populaire liederen als "Ein Lied geht um die Welt", "Heut' ist der schönste Tag in meinem Leben"  en "Ik hou van Holland" verdient hij zijn plaats in deze website. 
 Onderstaande tekst is de met gegevens uit de filmbladzijden van de Deutsche Kinemathek aangevulde vrije vertaling van een Duitse tekst op de achterhoes van de Hör Zu LP "Ein Stern fällt … Joseph Schmidt, Film-Operetten-Canzonen"
In november 1942 stierf in een armzalige kamer van het Gasthof Waldegg, nabij het Zwitserse asielcentrum Gyrenbad, de zanger Joseph Schmidt. Zijn tragische levensloop gaf vlug voedsel voor een legende, die tot op heden rond Joseph Schmidt en zijn liederen is blijven hangen. Nochtans, de geschiedenis van zijn leven en het beluisteren van zijn fonoplaten en CD' s volstaan al om deze man onvergetelijk te maken.
Joseph Schmidt wordt op 4 maart 1904 in het dorpje Davideny in de Buckowina geboren. Buckowina, dat deel uitmaakt van Modavië, was toen een zelfstandig "Kronland", dat deel uitmaakte van de Donaumonarchie Oostenrijk-Hongarije. Dit verklaart waarom Joseph later in Duitsland en Oostenrijk terecht komt. Het vroegere Buckowina maakt sedert 1991 deel uit van Oekraïne, van 1918 tot 1940 was het Roemeens, daarna Russisch. Joseph is het 3de kind van een Joods echtpaar. Ze verhuizen naar Czernowitz, de hoofdstad van Buckowina , alwaar moeder Sarah met haar "Jojica" naar de muziekleraar Samuel Topfstein brengt, waar hij viool en piano leert spelen en vooral leert zingen. In 1924 geeft hij er zijn 1ste concert. Zijn oom Leo betaalt voor hem een klassieke zangopleiding in het Berlijnse Vox-Huis en in 1926 studeert hij af bij professor Weissenborn. Weinig later zingt hij de radiopremière van Mozart' s "Idemeneo". Het is het begin van een wereldcarrière."De dwerg met de reuzenstem" schreef men tijdens zijn eerste USA-toernee in New-York. Schmidt leed onder deze slagzin. Hij kreeg er een minderwaardigheidscomplex door. Het zou een levenslang verdriet zijn, de discrepantie tussen zijn uiterlijk (1,5 m. groot) en zijn stralende volle stem. De operahuizen moesten hem niet, de radiozenders en de uitgeverijen van fonoplaten daarentegen, des te meer. Eric Charell liet hem in zijn revue "Drei Musketiere" optreden, maar het succes was matig. Het gevolg was wel, dat de fimindustrie op hem beroep deed, daar kon men aan zijn kleine gestalte "technisch" verhelpen. In Berlijn draaide hij achtereenvolgens "Der Liebesexpress", "Gehetzte Menschen" en "Ein Lied geht um die Welt".. Nadien volgden in Oostenrijk "Heut' ist der schönste Tag in meinem Leben" en "Wenn du jung bist, gehört dir die Welt". "Ein Stern fällt vom Himmel" zou zijn laatste film worden. De première van "Ein lied geht um die Welt"  vindt plaats op 9 mei 1933, de avond vóór de boekenverbranding. Direct na de voorstelling vliegt hij naar Wenen, waar hij achtereenvolgens in "Heut' ist der schönste Tag in meinem Leben", "Wenn du jung bist, gehört dir die Welt" en "Ein Stern fällt vom Himmel" meespeelt. In "Wenn du jung bist, gehört dir die Welt"  zingt hij o.m. "Tiritomba", dat hij in 1934 als eerste op de plaat zet (bron:http://www.originals.be/nl/main.cfm?c=t_new_show&id=10488). Het is deze versie, waarnaar Helmut Lotti in 1996, teruggreep op zijn eerste "Goes Classic" cd. Joseph Schmidt woont van 1933 tot 1938 in een woning, die als huidig adres, Dannebergplatz 19 heeft. Als de radiozender Königswusterhausen" opgericht wordt zingt hij op de eerste uitzendingsdag "Liebe Mutter, jetzt singe ich ein Lied für dich". Kort daarop zingt hij "Boris Goudenov" op de radio. Hij maakt talrijke toernees, zingt voor bijna alle Europese vorstenhuizen, gaat in 1934 op toernee in Palestina (Israël, als dusdanig bestond nog niet) en in 1937 in de USA. Zijn laatste optreden in Duitsland, dateert van 24 jan. 1937 in de Berlijnse Bach-Saal. Het was een exclusief optreden voor Joden. In 1938 vindt in de New-Yorkse Carnegie Hall zijn laatste optreden in de USA plaats aan de zijde van Maria Jeritza en Erna Sack. Na de "Anschluss" van Oostenrijk in 1938 vliegt hij van Wenen naar Brussel. Gastoptredens brengen hem naar Londen en Nederland. In Londen ontmoet hij zijn eveneens geëmigreerde collega Richard Tauber. In januari 1939 staat hij in de Brusselse Muntschouwburg voor de eerste keer op een operapodium in "La Bohème" van Puccini. Een oude droom gaat in vervulling. De Gestapo plant echter in het geheim een coup, ze willen Joseph ontvoeren. Vrienden van hem  brengen hem tot over de Franse grens. Hij verdient nauwelijks voldoende met optredens voor radiozenders en concerten in Grenoble en Nice. "Toch kon hij nog hartelijk lachen. Hij entertainde zijn publiek, als het koud was, met een veel te grote mantel, de enige, die hij als vluchteling had kunnen redden, met lustige liedjes - omdat hij wist hoe komisch hij eruit zag" (Karl Ritter).Tijdens de Duitse bezetting wordt "Ik hou van Holland" de onofficiële nationale hymne van Nederland. In 1942 is hij ook in Frankrijk niet meer veilig. De Gestapo kreeg de toelating Joden uit het onbezette deel van Frankrijk te deporteren. Als Joseph uiteindelijk de papieren voor de reddende reis naar de USA in handen kreeg, bleek iemand anders zijn plaats op het schip vanuit Marseille naar de andere kant van de oceaan, ingenomen te hebben. De enige uitweg was een vlucht naar Zwitserland, waar hij in 1940 nog triomfen gevierd had. "Mille francs" hoont een professionele  vluchtelingenhelper. Joseph vlucht naar Zwitserland, het land van het Rode Kruis, en duikt er op 8 oktober in Zürich in het pension Karmel onder. Het "democratische" Zwitserland had immers een wet gestemd, waardoor Joden als geen politieke vluchtelingen meer beschouwd werden. Onder het motto "De boot is vol" werden ze uitgewezen. Waar hebben we dat nog gehoord? Joseph was bovendien statenloos, Bukowina was intussen door de USSR geannexeerd.Op 5 november wordt hij er gevat en brengt men hem over naar het asielcentrum Gyrenbad. "Tot zijn geval uitgeklaard is, moet je in het centrum verblijven" schreef men hem in de akte voor.
Het geval Joseph Schmidt werd nooit "uitgeklaard". Veel andere emigranten waren met hem in het asielcentrum, hij was er een gevierde ster en toch: "Men schepte op met de begenadigde geloofsbroeder, zo lang het met hem goed ging, maar nu was hij slechts een nummer" (Israëlisch Familieblad, Zwitserland). In zijn asiel werd Joseph ziek en werd hij naar het kantonaal hospitaal gestuurd. Hij kreeg er een 2de rangs behandeling en werd terug naar het centrum gestuurd. Voor de buitenwereld zette men zich zgz. voor hem in, maar in werkelijkheid moest de actie "Redt deze stem - ze behoort aan heel de wereld" het onderspit delven tegen de bureaucratie en de bekrompenheid van de artsen.
Joseph Schmidt stierf als illegaal op 16 nov. 1942. De 2 taxusbomen naast het smalle graf nr. 2231 op het Israelitischer Unterer Friedhof van Friesenberg in Zürich zien uit op een opnieuw vriendelijk land. Ze werpen hun schaduw op een grafsteen, waarop in het Hebreeuws en het Duits staat: "Een ster valt …".