De Comanche RAH-66.


Woord vooraf.
Korte historiek.
 De lichte experimentele helikopter LHX.
 Comanche RAH-66 moeizaam uit de startblokken.
 Het aangekondigde einde.
Het operationeel gebruiksconcept.
Technische kenmerken.
 Basiskenmerken.
 Bewapening.
 Sensoren.
 De cockpit.
 Navigatie en communicatie.
 Het technisch onderhoud.
 De Comanche als stiekemerd.
 De bescherming.
De scala van problemen.
 Explosie van operationele behoeften en technologie.
 Overschatte bescherming.
 Kreupel programmabeheer.
 Het gevecht tegen technologische uitdagingen.
 De politieke macht en onmacht.
Gevolgen.
 Voor Army Aviation.
 Voor de helikopterindustrie.
 Voor toekomstige wapensystemen.
Conclusies.

Woord vooraf.

Inderdaad, de Comanche RAH-66 is geen vliegtuig maar wel een helikopter met een merkwaardige levensloop. Het levensverhaal past daarom volledig binnen de context van de reeks over "Moderne vliegtuigen en hun problemen" omdat het zowat een schoolvoorbeeld is geworden van wat er kan fout gaan tijdens de ontwikkeling van moderne wapensystemen. Het ontnuchterend relaas over deze helikopter, die tijdens de 21ste eeuw decennia lang de modernste zou blijven in zijn soort, illustreert bovendien ook duidelijk dat indien politieke moed en oprechtheid van de militaire experts hand in hand gaan om de situatie van een belangrijk militair programma te evalueren, moeilijke maar correcte beslissingen niet kunnen uitblijven.

Korte historiek.

De lichte experimentele helikopter LHX.

Indien we terugblikken op het prille begin van de Comanche dan belanden we in 1983 bij het ambitieuze programma van de Amerikaanse landmacht, de Army , die met de bouw van een nieuwe helikopter wil starten, die voorlopig de Light Helicopter Experimental (LHX) gedoopt wordt. Men had een behoefte op dat moment voor 6000 helikopters, die de snel verouderende vloot van de UH-1 Iroquois nutshelikopter, OH-58A Kiowa verkenner en AH-1 Cobra lichte aanvalshelikopter moest vervangen. Men zou bijgevolg verschillende LHX-modellen ontwikkelen. Als lichte, dodelijke, overleefbare helikopter voor het uitvoeren van gewapende verkenningen, zou de gevechtsversie van de LHX over alle moderne technologische snufjes moeten beschikken met de beste capaciteiten, nieuwe sensoren, een millimeterband radar en vooral een cockpit met een panoramisch uitzicht. Het is wel merkwaardig dat de behoefte om de LHX te ontwikkelen veel gelijkenis vertoont met een programma dat in 1983 al tot een waar succesverhaal is uitgegroeid, niet alleen in de Amerikaanse luchtmacht maar in heel wat andere luchtmachten. Tijdens de Vietnamese oorlog bleek immers dat heel wat ontwerpen van gevechtsvliegtuigen niet echt een toonbeeld waren van vernuft en gevechtskracht. De reeks van logge, volumineuze, dure vliegtuigen waarin de bemanningen qua uitzicht gehandicapt waren, zou vervangen worden door de lightweight fighter, waaruit uiteindelijk de F-16 zou ontstaan.

In 1984 biedt Bell al een LHX-kandidaat aan, de Bell Advanced Tilt Rotor (BAT), een lichtgewicht éénzitter, die echter al vlug naar de archieven verhuist. De Army heeft immers nieuwe vereisten geformuleerd en vermits het lichte vliegtuig met V-staart meer dan 3150 kilogram weegt, kan het niet meer als LHX-kandidaat worden weerhouden. Ondertussen vormen Boeing en Sikorsky een team dat in 1985 de eerste studies aanvat voor de LHX-competitie. De Sikorsky (S-75) Advanced Composite Airframe Program (ACAP) geeft het LHX-project conceptueel gestalte met bijzondere aandacht voor de voor- en nadelen van het intensief gebruik van composietmaterialen.
Initieel zou de LHX een éénpersoonshelikopter worden die tot meer in staat was dan een tweezitter. Daarom was het nuttig even te bestuderen of deze ideale wens ook realiseerbaar was en werd de Sikorsky (S-76) Helicopter Advanced Demonstrator of Operators Workload (SHADOW) gebouwd. Het ging hierbij over een geavanceerde éénmanscockpit die tegen de neus van S-76 werd gemonteerd. De bedoeling was na te gaan hoe de mens zich in een moderne cockpit kan integreren binnen de massa gegevens van visuele en auditieve aard en tezelfdertijd het wapensysteem efficiënt en veilig kan gebruiken. De studie van 1985 kwam tot de slotsom dat de LHX voor de eenzame piloot onveilig was omdat de werklast gewoon te hoog lag. Bijgevolg zou de bemanning van de LHX verdubbeld worden. In 1988 besluit de Army  dan ook wijselijk om de totale behoefte tot 2096 exemplaren te reduceren en bovendien enkel de gevechtsversie van de LHX als gewapende verkenner te ontwikkelen.

Vanaf 1988 kunnen we spreken van een echte LHX-competitie. Op dat ogenblik zijn er al heel wat kritische rapporten aan het programma gewijd. Hierbij laat vooral de Government Accountability Office (GAO) zich niet onbetuigd. Als waakhond van het Amerikaanse Congres zal dit onafhankelijk agentschap, dat de programma's en de uitgaven van de federale regering bestudeert, nog vaak van zich laten horen. De Army kan niet onverschillig blijven voor de GAO-kritiek en gaat akkoord om de twee prototypes in het programma op te nemen. Tevens zal pas tot de volgende fase van de ontwikkeling worden overgegaan indien de prototypes hun efficiëntie demonstreren. Het team van Bell-Mc Donnell Douglas bindt de strijd aan met het team van Boeing-Sikorsky. De LHX-kandidaat van deze laatste is een helikopter die nauwelijks zichtbaar is op radar, volledig bestaat uit composietmaterialen en over een vijfbladige hoofdrotor en een staartrotor beschikt die in de T-staart is ingebouwd. Het voorstel van de tegenpartij zou niet worden uitgerust met een staartrotor, wordt aangedreven door een vierbladige hoofdrotor en is buiten enkel een romp uit composietmaterialen qua ontwerp niet echt fundamenteel verschillend van het model van Boeing-Sikorsky.
In de loop van 1990 wordt de geplande aankoop verminderd, ditmaal tot 1292 toestellen. Op 5 april 1991 valt dan uiteindelijk het verdict. Boeing-Sikorsky wint de competitie en zal de Comanche RAH-66  mogen bouwen (zoals de LHX voortaan zal heten) of meer precies het demonstratie, validatie, prototype. De bouw van de eerste twee YRAH-66 prototypes (aanvankelijk vier) kan beginnen met geplande levering in 1995 en 1998.

BEGIN PAGINA.

Comanche RAH-66 moeizaam uit de startblokken.

Wanneer de Army  zich bij de start van het programma realiseert dat de productieplanning nogal optimistisch is, besluit ze wijselijk om het Comanche programma te herstructureren. De productie van het eindproduct zal bijgevolg niet starten in 1996. In februari 1992 wordt de herstructurering aangekondigd. De onderzoeks- en ontwikkelingsfase zal wel meer tijd in beslag nemen en men wil zich voorlopig niet vastpinnen op het productieluik. Het werk van het Boeing-Sikorsky team kan dus niet echt onder een gunstig gesternte van start gaan. 

Op een moment dat de eerste onderdelen voor de prototypes geconstrueerd worden, heeft een eerste critical design review plaats in december 1993, die zonder kleerscheuren verloopt. 25 mei 1995 is de volgende belangrijke mijlpaal. Het eerste prototype wordt aan het grote publiek getoond tijdens de roll-out ceremonie in de Sikorsky-fabriek van Stratford, Connecticut. Na het transport naar het ontwikkelingstestcentrum van West Palm Beach, Florida, heeft de eerste vlucht van het prototype plaats op 4 januari 1996. Problemen met de transmissie tandwielkast hebben tot gevolg dat de tweede vlucht pas op 24 augustus 1996 mogelijk wordt. Inmiddels moeten alle partijen, betrokken bij de ontwikkeling van de Comanche, vaststellen dat de geldkraan aan een laag debiet fondsen voorziet waardoor het testprogramma aan een eerder traag ritme vordert. Wanneer in september 1998 het kersverse tweede prototype te bewonderen valt op de luchtvaartshow van Farnborough, heeft het eerste exemplaar slechts 105 vlieguren geboekt. Het tweede prototype kiest voor het eerst het luchtruim op 30 maart 1999.

Ondertussen wordt elke gelegenheid te baat genomen om de troeven, voordelen en kostenbesparingen in de kijker te plaatsen. Zo wordt het MANPRINT (MANpower and PERsonnel INTegration) programma, als onderdeel van de ontwikkeling van de Comanche, als het nec plus ultra aangeprezen. Tijdens de ontwikkeling zal vooral met de behoeften van de gebruiker en van de eenheid worden rekening gehouden. Tijdens de voorstudie met de LHX kreeg dit aspect trouwens ook al veel aandacht. Het innovatieve soldaat-georiënteerde partnerschap tussen regeringsbestuur en industrie zou een voorbeeld worden bij de aankoop van militair materieel. Een verslag van de Analytic Sciences Corp. uit 1995 berekent zelfs dat de toepassing van MANPRINT op het Comanche-programma een kostenbesparing oplevert aan mankracht, training en veiligheid ter waarde van een gigantische 3,29 miljard dollar.

Rond de eeuwwisseling zullen belangrijke beslissingen moeten worden genomen. Alle beheerders van het programma beseffen echter wel dat er al belangrijke vertragingen in het programma vallen te noteren en dat de magere kredieten een belangrijke handicap betekenen voor de verdere uitvoering van het programma. In juli 1998 verplaatst men nogmaals de bakens en wordt beslist dat men tijdens de ontwikkeling van de Fire Control Radar  vijf jaar zal trachten te winnen. De overgang naar de Engineering and Manufacturing Development (EMD) moet tevens met achttien maanden worden vervroegd. De heroriëntering van het programma heeft een rechtstreekse weerslag op het elektronische hart en de ziel van de Comanche namelijk op het Mission Equipment Package (MEP) bestaande uit de computers en de subsystemen die instaan voor navigatie, communicatie, doelaanwijzing, bescherming, vliegen bij nacht, stuurinrichting en beeldschermen. De Comanche MEP is technisch zeer ingewikkeld en betekent een hele uitdaging om veelvoudige, geïntegreerde nieuwe technologieën te ontwikkelen. Met een strikte financiering en een dwingend tijdschema zijn bijgevolg nieuwe acquisitie-initiatieven nodig. Er worden daarom nieuwe agressieve methodes uitgedokterd die de volledige acquisitieploeg aanbelangen.

In augustus 1999 wordt door Boeing en Sikorsky een nieuw hoofdstuk ingeluid van het Comanche-verhaal. Het moment is aangebroken om de EMD-fase te starten. De Army  ontvangt hun voorstel om tegen de ronde som van 3,1 miljard dollar de EMD-fase van haar grootste luchtvaartproject te initiëren. Op 4 april 2000 wordt voorlopig de laatste klip omzeild. De Defense Acquisition Board (DAB) als hoogste beslissingsorgaan aanvaardt het Boeing-Sikorsky voorstel. Op 1 juni 2000 worden door de betrokken partijen de nodige handtekeningen onder het EMD-contract gezet. Het ontwerp, de ontwikkeling en het testen van de twee bestaande prototypes zou worden afgewerkt en het ontwerp, de productie en de assemblage van dertien bijkomende preproductie prototypes zou binnen een zeer samengedrukt en onaantastbaar schema gerealiseerd worden.
Ondertussen speelt de GAO in een niet afdoende ijver zijn rol als waakhond van het Congres. De Comanche RAH-66 krijgt nogmaals de wind van voren. In de analyse over het Comanche Program Cost, Schedule, and Performance Status van augustus 1999 wordt een niet zo fraai beeld afgeschilderd over de toekomst en de haalbaarheid van het pronkstuk van de Army. De conclusies van de analyse spreken voor zichzelf: "The Comanche’s restructured program continues to contain significant risks of cost overruns, schedule delays, and reduced performance. The program is proceeding into product development without some key technologies being mature and prior to critical mission equipment and component capabilities being integrated and tested in the aircraft. The Army is proposing changes to the aircraft that will increase, to an unknown degree, the risk that some key performance capabilities will not be met. It is also proceeding into product development when uncertainties and risks are high and not consistent with best practices of commercial firms. To pay for the program, the Army has reduced the number of advanced Apache Longbow helicopters it plans to modify and is buying and upgrading fewer other replacement aircraft. This will force the Army to retain older aircraft for a longer period of time" . Hij of zij die de studie volledig wil doornemen kan hier terecht.

BEGIN PAGINA.

Het aangekondigde einde.

De ondertekening van het EMD-contract is zonder twijfel een uiterst belangrijke stap van de Army in de richting van haar fundamentele transformatie, waarvan de Comanche RAH-66 een vitaal onderdeel vormt. De kunstgrepen om de EMD zo vlug mogelijk tot een goed einde te brengen wordt door de superviserende instanties niet echt goed onthaald. De GAO staat te trappelen van ongeduld om het volledige programma nogmaals grondig door te lichten. In het vernietigend GAO-verslag van begin 2001 bevestigt het agentschap nogmaals zijn reputatie als opsteller van berispende en kritische rapporten. In een onafhankelijk verslag geeft ook het Directorate of Operational Test & Evaluation (DOT&E) van het Pentagon op hetzelfde ogenblik ongezouten zijn mening te kennen. De commentaar van DOT&E is overduidelijk: "Het is hoogst onwaarschijnlijk dat de Comanche de vereiste prestaties zal kunnen leveren binnen het huidige budget en tijdschema". De GAO benadrukt het overdreven risico aangaande de ontwikkeling van de offensieve avionics  van de Comanche en zijn MEP, de te laag geschatte kostprijs, de al te ambitieuze agenda voor de testvluchten, de ongeschikte testfaciliteiten en de onopgeloste problemen qua overgewicht. Ook heeft de GAO problemen met de te vroege start van de low-rate initial production (LRIP).

De beheerders van het programma hebben ondertussen ook begrepen dat het management spaak loopt. De Army bundelt voortaan alle Comanche-activiteiten  in het gemeenschappelijk programmabureel in het hoofdkwartier van Army Aviation in Huntsville, Alabama. Einde 2001 beseffen ook Boeing en Sikorsky dat één enkel bureel het beheer van het programma ten goede komt. Stratford wordt bijgevolg het zenuwknooppunt van hun Comanche-beheer. Ook van regeringszijde gooit men het management over een andere boeg. Voortaan zal Claude Bolton als nieuwe Assistant Secretary of the Army for Acquisition, Logistics and Technology het Comanche-programma van nabij volgen. Bolton doet zijn intrede met overtuigende geloofsbrieven. Hij bekleedde immers voordien belangrijke managementfuncties in programma's zoals de F/A-22, de B-2 en de Advanced Cruise Missile. Het heeft er alle schijn van dat Donald Rumsfeld, in functie als Secretaris van Defensie sedert begin 2001, een eerste zet doet om de Comanche extra zuurstof te geven door de expertise van de luchtmacht aan boord te brengen. Bolton spreekt als Comanche-neofiet duidelijke taal. Hij is van oordeel dat 2002 een cruciaal jaar wordt voor het programma. Zijn uitspraak in een interview met Bloomberg News is overduidelijk. "Either we are on track at the end of the year or we are looking for something else to do: I could terminate the program." 

Belaagd van alle kanten kan de Army moeilijk doen alsof zijn neus bloedt. Op 15 juli 2002 wordt een nieuw EMD-voorstel geformuleerd. De meest fundamentele wijziging is dat men de initiële productie, de zogenaamde LRIP, zal starten in 2007, een verschuiving van twee jaar. Door de LRIP te vertragen komen fondsen vrij die naar het EMD-budget kunnen worden overgeheveld.  Zo wordt het oorspronkelijke EMD-budget van 3,1 miljard dollar gespijsd met 3,4 miljard dollar extra. Het nieuwe programma bevestigt hiermee eindelijk dat de criteria voor het behalen van een initiële operationele capaciteit ( IOC) uit het vorige EMD-schema onrealistisch zijn. De geplande IOC van einde 2006 was immers totaal ongeloofwaardig wetende dat de eerste eenheid pas zou zijn uitgerust tegen einde 2008. Het getuigt dan ook van meer realiteitszin te spreken over een initiële trainingscapaciteit tegen einde 2006 en over de eerste beschikbare gevechtsklare Comanche tegen september 2009, drie jaar later dan het vorige tijdsschema.
De zesde herziening van het Comanche-programma heeft ook nog andere niet onbelangrijke gevolgen. De helft van de bijkomende beschikbare fondsen zal besteed worden aan de ontwikkeling van de MEP, inclusief software die de Comanche-bemanning in de toekomst moet toelaten om de begeleidende UAV (Unmanned Aerial Vehicle) te controleren. Eindelijk zal ook een software integratie laboratorium (SIL) worden gebouwd, een onmisbare testfaciliteit voor de integratie van sensoren, processors en displays. Voortaan zal de software op de grond kunnen getest worden en niet rechtstreeks in het prototype in vlucht worden uitgeprobeerd.
De nodige aandacht zal ook besteed worden aan de belangrijkste hete hangijzers namelijk de ondermaatse verticale stijgsnelheid, het overgewicht en de verbetering van de aërodynamica en van de krachtbron.
Vermits de EMD over een langere periode wordt uitgesmeerd, daalt de behoefte aan testhelikopters. Geen dertien maar negen exemplaren zullen volstaan om voor de IOC de nodige testvluchten uit te voeren. Het eerste EMD-toestel zou kunnen vliegen in maart 2005. Schoorvoetend past de Army ook de behoefte aan van het totaal aantal Comanches. In september 2002 wordt het vorige cijfer van 1292 toestellen gestroomlijnd naar een minimum van 819 exemplaren.
In oktober 2002 krijgt het Comanche-programma groen licht van de Defence Acquisition Board om de zesde aanpassing door te voeren met dien verstande dat er slechts in totaal 650 supercopters zullen gebouwd worden. 

Het heeft er dus alle schijn van dat 2003 echt het jaar zal worden van de waarheid voor het al zwaar toegetakelde Comanche-programma. Dat nog veel onweerswolken boven de Comanche-horizon samentroepen blijkt ondermeer uit het jaarverslag van de DOT&E die vanuit het Pentagon toeziet op de uitvoering van alle programma's van de Amerikaanse krijgsmacht. Terwijl hard gewerkt wordt om de eerste EMD Comanche vliegklaar te krijgen tegen de lente van 2005 gaan de testen met de twee prototypes, die in feite voor 80 % verschillen van de EMD toestellen, zo intensief mogelijk door. Dit belet niet dat DOT&E ondermeer noteert dat er belangrijke technologische uitdagingen overblijven in verband met de integratie van de software en de MEP, de gewichtsvermindering, de zichtbaarheid door radars, de prestaties van de antennes en van het kanon.   

Ondertussen geeft Donald Rumsfeld in zijn typische directe managementstijl duidelijk te kennen dat zijn Comanche-geduld langzaam maar zeker wordt opgesoupeerd. In de loop van 2002 parachuteert hij immers generaal Welch, een op rust gestelde commandant van de Amerikaanse luchtmacht, in het programma om met zijn panel het programma objectief door te lichten. Deze ingreep zorgt voor nogal wat consternatie in Army-middens en niet in het minst bij generaal Shinsecki, de commandant van de Army. Dit belet echter niet dat de meeste suggesties van het Welch-panel om de RAH-66 inspanning te verbeteren, worden aanvaard en toegepast in de zesde herziening van het programma einde 2002. De secretaris van defensie weet echter van geen ophouden. Onder zijn zachte dwang neemt één van de peetvaders van het programma, de Army Secretary Thomas White, ontslag in april 2003. Hij nomineert bovendien onmiddellijk de Air Force Secretary James Roche, één van zijn vertrouwelingen, voor de vacante functie. Generaal Shinsecki verlaat ook het strijdtoneel en wordt op 1 augustus 2003 vervangen door generaal Schoomaker, een al op rust gestelde generaal van de Special Forces. Nu zal het echt menens worden voor de al zo vaak belaagde Comanche RAH-66.

Generaal Schoomaker vat de koe onmiddellijk bij de horens en legt begin november alle Comanche-beheerders op de rooster. Hij wenst zo vlug mogelijk een duidelijk antwoord op de vraag of de Army  van de 21ste eeuw werkelijk een plaats heeft voor de Comanche en hoe hij past in het toekomstbeeld van het inmiddels ook al legendarisch geworden Future Combat Systems (FCS). Een ploeg van 55 leden verzet monnikenwerk en stelt 95 wijzigingen voor aan het programma. Rond de jaarwisseling wordt nog steeds het grootste stilzwijgen bewaard over de inhoud van de voorgestelde wijzigingen. Toch worden op dat ogenblik verschillende signalen opgevangen dat de Comanche-strijd waarschijnlijk gestreden is. Het einde van de Comanche RAH-66 wordt aangekondigd op 23 februari 2004.

De Comanche wordt het derde belangrijk wapensysteem dat door de Bush-administratie wordt stop gezet. In december 2001 wordt het raket verdedigingssysteem van Raytheon een halt toegeroepen, door de Navy gebudgetteerd voor 9 miljard dollar. In mei 2002 ondergaat het voor 11 miljard dollar gebudgetteerde Crusader mobiel houwitserprogramma van United Defense Industries hetzelfde lot. In beide gevallen weert het Pentagon zich vruchteloos als een duivel in een wijwatervat om de administratie tot andere gedachten te brengen. De Army houdt voor de Comanche de eer aan zichzelf en beslist zelf om het programma te beëindigen. Het Pentagon heeft inmiddels 7 miljard dollar aan het programma besteed en het overblijvende kostenplaatje voor de volledige uitvoering van het programma wordt op 30 miljard dollar geschat. De schrapping van het programma zou supplementair nog een beëindigingstoelage van 2 tot 4 miljard dollar kunnen betekenen, gelijkmatig te betalen aan Boeing en Sikorsky. De niet gespendeerde budgetten voor de Comanche zullen gebruikt worden om andere programma's voor Army Aviation tot een goed einde te brengen. De Comanche was met zijn 40 % van het budget van Army Aviation inderdaad een grote slokop geworden. Met een voorlopig geschatte prijs van 58,9 miljoen dollar per exemplaar was de Comanche RAH-66 voor de Army uiteindelijk dan toch te veel van het goede.

BEGIN PAGINA.

Het operationeel gebruiksconcept.

Het operationeel gebruiksconcept van een wapensysteem is de aanzet tot elk nieuw programma. Indien het concept is ingevuld dan kan pas werk worden gemaakt van het document dat de operationele vereisten beschrijft, het zogenaamde Operational Requirements Document (ORD). Hoe langer een nieuw wapensysteem in ontwikkeling is, des te groter is het risico dat er zich tijdens het lange traject conceptuele wijzigingen voordoen. Wat de Comanche betreft kan men moeilijk ontkennen dat de periode vanaf de volle Koude Oorlog tot op heden gekenmerkt werd door een grondige evolutie van de bedreiging en van de technologie met een lawine van aangepaste operationele gebruiksconcepten tot gevolg. 

Tijdens het prille begin van het programma zou de Comanche de taken van heel wat oudere helikopters overnemen. Deze te ambitieuze benadering werd al vlug gestroomlijnd en algemeen werd aanvaard dat de Comanche als gewapende verkenner in tandem zou werken met de AH-64 Apache aanvalshelikopter. Het destructieve werk van de Apache zou immers een belangrijke meerwaarde krijgen indien hij kon beschikken over een gewapende verkenningscapaciteit die doelwitten vindt en ze ook aanduidt. Met daarenboven een hele resem sensoren en communicatiemiddelen aan boord kan het luik verkenning dus informatie voor de Army een uiterst belangrijke bijdrage leveren tot het voeren van succesvolle gevechtsoperaties.

De hoofdopdracht van de Comanche bestond er bijgevolg uit om te zoeken naar tegenstanders en ze te lokaliseren voor onmiddellijke vernietiging door de AH-64 Apache en dit bij dag, 's nachts, in slechte weersomstandigheden en in de rook en het vuur van het moderne slagveld, en dit door gebruik te maken van een hele waaier van moderne sensoren. Met speciale software wordt het slagveld automatisch afgetast en worden doelwitten geïdentificeerd en gerangschikt volgens een prioriteitslijst. Alle gegevens over het doelwit worden doorgestuurd naar de AH-64, andere toestellen en de commando-echelons en zijn beschikbaar op het tactische internet waardoor de Comanche een integrale component wordt van het digitale slagveld. Door een efficiënte integratie van de sensoren wordt bovendien alles in het werk gesteld om het beschieten van bevriende troepen te voorkomen. Zijn sluip- en gluurwerk in allerlei gevechtsscenario's, inclusief de waarschijnlijk toenemende operationele behoefte om ingezet te worden bij stedelijke operaties, zouden hem tot de draaispil maken van het nu ook al zo fel belaagde nieuwe FCS-concept van de Army.

Met zijn sterk gereduceerde radarecho en beperkte infrarode en akoestische signatuur zou het vliegend informatiecentrum en wapenplatform in staat zijn alle dringende en dwingende informatie op het slagveld te verzamelen om het zonder tijdsverlies te verspreiden. Vermits veel verkenningstaken ondertussen door een UAV kunnen worden verricht, wordt het operationeel gebruiksconcept nogmaals verfijnd. De Comanche zal daarom in staat zijn om één of twee UAV's te begeleiden, om het uitzicht over en de gevaren van het slagveld beter in beeld te kunnen brengen. Een grote première is ook het feit dat de Comanche zijn mannetje moet kunnen staan in het luchtgevecht omdat men ervan uitgaat dat zijn capaciteiten hem toelaten kleine laagvliegende bedreigingen uit te schakelen een opdracht waar snelvliegende supersonische jets wel eens moeilijkheden mee hebben.

Merkwaardig is bovendien ook het concept dat de strategische ontplooiing van de Comanche voorziet. Acht toestellen passen in een C-5A Galaxy en vier in een C-17. Eens ter bestemming is de Comanche klaar voor het gevecht binnen de 45 minuten. De Apache daar tegenover heeft uren nodig om ontladen en geassembleerd te worden.  

Het operationeel gebruiksconcept van de Comanche RAH-66 is een groeispiraal geworden waarop schijnbaar geen limiet stond. De belangrijke evolutie in de aard en de omvang van de bedreiging en de explosieve groei van de technologie waren nu niet echt de fenomenen die de realisatie van het programma vergemakkelijkten. Soms bestaat trouwens de indruk dat eerst de technologie werd ontwikkeld en dat dan pas de doctrine volgde, een vaststelling die wel vaker bij militaire programma's aan de orde is, met vaak erg nefaste gevolgen.

BEGIN PAGINA.

Technische kenmerken.

Basiskenmerken.

Wanneer de Comanche RAH-66 op 23 februari 2004 definitief van de lijst wordt geschrapt van nieuw aan te schaffen wapensystemen voor de Army Aviation, zijn de technische kenmerken van de supercopter algemeen bekend. Over het tijdstip wanneer alle innovaties operationeel zouden zijn, bestond echter nog geen eensgezindheid.
In zijn basisconfiguratie is hij met zijn 5600 kg niet echt een lichtgewicht. Met zijn lengte van 13,20 meter, zijn breedte van 2,31 meter en met zijn vijfbladige hoofdrotor (zonder rollagers) van 11,85 meter doormeter zou men echter wel een zwaarder toestel verwacht hebben maar het intensief gebruik van composietmaterialen zal wel hebben bijgedragen tot een significante gewichtsvermindering. De achtbladige staartrotor is ingebouwd in de initieel T-vormige staart die vanaf de EMD-fase een H-profiel zal krijgen. Voor de besturing zorgt een fly-by-wire systeem met drie kanalen. Met zijn twee motoren die elk 1563 pk leveren (de productieversie is van het type T800-LHT-802) zou een kruissnelheid van 161 knots (310 Km/uur) en een verticale stijgsnelheid van 500 voet per minuut op 4000 voet hoogte kunnen worden aangehouden. In dezelfde basisconfiguratie en met een inwendige brandstofvoorraad van 1142 liter bedraagt de actieradius ruim 250 Km of een vluchtduur van nagenoeg 2.30 Hr.

Bewapening.

De geplande bewapening van de Comanche bestaat uit de Hellfire raket (gestuurd door laser of infrarood), de Hydra 70 2,75 inch familie van lucht-grond raketten, de Stinger lucht-lucht raket (ATAS) en een drieloops roterend kanon van 20 mm. Van de raketten kunnen er respectievelijk 14, 56 en 28 exemplaren worden meegevoerd. Het kanon kan 500 schoten afvuren en dit tegen 750 of 1500 schoten per minuut. Innoverend is wel het volledig intrekbare kanon en de mogelijkheid om de raketten inwendig te vervoeren. Zo is er inwendig aan elke kant ruimte voor 3 Hellfires of 6 Stingers. In functie van de opdracht kunnen ook nog uitwendige lasten worden vervoerd. In de eerste plaats kunnen 2 brandstoftanks van elk 230 US gallons (870 liter) worden voorzien. Tevens zijn er 8 bijkomende wapenstations beschikbaar. Met het Enhanced Fuel Armament Management Subsystem (EFAMS) kan de bemanning bewapening en brandstofvoorraad aanpassen aan de tactische behoeften van het ogenblik.

BEGIN PAGINA.

Sensoren.

Voor zijn verkenningsopdracht zou de Comanche kunnen beschikken over de laatste generatie van passieve sensoren, die vaak een verbeterde versie zijn van al bestaande toepassingen. De verkenner zou het slagveld aftasten met een millimeter-golf-radar, een thermal imager van de tweede generatie en een TV-camera met hoge resolutie die in het near-infrared domein functioneert. De radar is gebaseerd op de Longbow APG-78 radar van de Apache die tot op een afstand van 12 Km voor zich uit snuffelt doorheen rook en povere meteo naar een mogelijke bedreiging. De radar schildert een tactisch beeld van het slagveld met aided target detection/classification (ATD/C). Met de electro-optische sensoren kunnen moeilijk te observeren verborgen doelwitten worden afgetast. De krachtige computers aan boord moeten toelaten de diverse informatiebronnen te integreren zodat de stil hangende of verstoppertje spelende RAH-66 in real time een volledig overzicht geeft van de tactische situatie aan de lokale commandanten te velde of aan andere heli's of vliegtuigen die tactisch belang hebben bij de informatie. Mobiele puntdoelen kunnen dank zij ATD/C nauwkeurig worden gelokaliseerd en gescheiden van de eigen troepen voor precisievuur. Alle Comanches kunnen worden uitgerust met de radar maar slechts een derde van de toestellen zullen de radar aan boord hebben omdat alle tactische gegevens via datalink naar alle geïnteresseerde gebruikers kunnen worden doorgestraald.

Om doelwitten te kunnen vernietigen in omzeggens alle omstandigheden is de Modernized Target Designation Sight / Pilot Night Vision Sensor (M-TADS/PNVS), ook gekend onder de meer populaire benaming van Arrowhead, werkelijk het neusje van de zalm. De basisversie heeft al jarenlang zijn kwaliteiten bewezen op de Apache. De Arrowhead zou met zijn geavanceerd Electro-Optical Sensor System (EOSS) de prestaties van de Apache 's nachts en bij ongunstige weersomstandigheden met 100 % verbeteren. De Arrowhead zou gedurende een zekere tijd tot rijpheid moeten komen aan boord van de Apache en nadien verhuizen naar de Comanche.
Hij of zij die zich een duidelijker beeld wil vormen over de geplande sensoren voor de Comanche, kan in deze galerij van videoclips een kijkje nemen.

De cockpit.

In een toestel dat zich wil doen gelden als de meester van het digitale slagveld hoort tevens een magistrale cockpit thuis. In een zo comfortabel mogelijke werkomgeving moet in een mum van tijd een massa aan informatie worden verwerkt met een verkennende of destructieve inhoud. Om zijn zeer ambitieuze rol waar te maken beschikt de Comanche daarom over een gepressuriseerde cockpit waarin plaats is voor twee piloten. Ze beschikken elk over onafhankelijke displays en computermiddelen. De displays zijn de zogenaamde Multifunction Displays (MFDs) en de Multipurpose Displays (MPDs). De twee naast elkaar geplaatste MFDs geven de tactische situatie op een gekleurde digitale landkaart weer en de informatie die de sensoren hebben verzameld over een mogelijk doelwit. De twee MPDs informeren de bemanning over de status van de communicaties en de bewapening en sturen de menu van alle displays.
De bemanning zal tevens kunnen beschikken over een Helmet Integrated Display Sighting System (HIDDS) waardoor alle levensnoodzakelijke informatie zichtbaar wordt op het vizier van de helm en doorheen een speciale kijker en dit in de richting dat de piloot zijn hoofd draait. Deze mogelijkheid zou de werklast van de bemanning moeten reduceren tijdens erg moeilijke tactische situaties ('s nachts, op zeer lage hoogte). De HIDDS, in totaal 2,6 Kg zwaar, bestaat uit een verwijderbaar deel, dat het vizier van de vlieghelm als projectiemedium gebruikt, en een deel dat vast in de cockpit blijft gemonteerd.

BEGIN PAGINA.

Navigatie en communicatie.

Vermits de Comanche het koninginnestuk zou worden van het digitale slagveld zullen zijn communicatiemiddelen deze ambitie ook moeten invullen. Een van zijn meest opvallende elektronische componenten is het Integrated Communications Navigation Identification Avionics (ICNIA)-systeem. Dit systeem combineert individuele communicatie, navigatie en identificatie in één enkel elektronisch geheel. Als helikopter ontworpen voor net-centric-warfare  zou de RAH-66 ook worden uitgerust met het Joint Tactical Radio System (JTRS), een modulair aanpasbaar en software gestuurd communicatiesysteem dat instaat voor spraak-, data-, beeld- en video- communicatie via veelvoudige kanalen. De integratie van Link 16 en/of het Enhanced Position Locating and Reporting System (EPRLS) en van satellietcommunicatie in ICNIA was begin 2004 nog niet duidelijk. Voor de navigatie beschikt de RAH-66 over de laatste technische snufjes met ondermeer inputs van de GPS en van de radarhoogtemeter.   

Het technisch onderhoud.

Tijdens het ontwerp van de Comanche werd bijzonder veel aandacht besteed aan alle aspecten die aanleunen bij het technisch onderhoud. Het MANPRINT-programma zou immers zijn vruchten moeten afwerpen om personeel, kosten en tijd te sparen. De Comanche werd als het ware gebouwd als een grote doos, die als structurele ruggegraat dienstdoet en alle lasten torst. Met gemakkelijk toegankelijke toegangspanelen waren alle interne componenten van het toestel gemakkelijk bereikbaar voor onderhoud, herstel of vervanging. De Portable Intelligent Maintenance Aid (PIMA), ter grootte van een laptop, werd in het toestel geplaatst en diende als elektronische test-set, logboek en handleiding voor het onderhoud. Daar waar de onderhoudsuitrusting van een standaard helikopter bestaat uit 320 handgereedschappen heeft de RAH-66 er slechts 49 nodig. De specifieke behoefte van het technisch onderhoud stuurde het technologisch ontwerp van de RAH-66 hetgeen op zijn beurt resulteerde in een aërodynamische verbetering.

De Comanche als stiekemerd.

Vanaf het ogenblik dat de eerste blauwdruk van de Comanche op de computerschermen van de ontwerpers werd getoverd was het duidelijk dat het toestel de perfecte stiekemerd moest worden. De combinatie van stealth en geïntegreerde elektronica zou de helikopter uniek maken. Toch begreep men ook vlug bij het ontwerp van de RAH-66 dat een vliegtuig of een helikopter als stiekemerd uitrusten toch wel twee verschillende werelden zijn. De werkomgeving en de bedreiging zijn immers totaal verschillend. Radar is dominant voor een vliegtuig terwijl geluid een eerste aanduiding is van een naderende helikopter. Anderzijds horen de bedreigingen op lage hoogte meer in het infrarode domein thuis. Vermits een helikopter zich ook kan verstoppen in het terrein is hij moeilijk door grondradars op te sporen en hebben ook radars aan boord van vliegtuigen nog altijd problemen om een helikopter in de ground clutter bij de lurven te vatten.

Akoestische stealth omvat twee elementen: de vermindering van het totale geluidsniveau en de eliminatie van speciale geluidspatronen. De vijfbladige hoofdrotor van de RAH-66 zorgt ervoor dat de frequentie van het geluid van rotorblad naar rotorblad toeneemt. Tevens zouden naar omlaag en achterwaarts geplooide rotoruiteinden het geluid verminderen. De in de staart ingebouwde achtbladige rotor met zijn verborgen uiteinden zou de interactie tussen de luchtwervelingen van de hoofd- en de staartrotor grotendeels elimineren.

Om de infrarode bedreiging een hak te zetten werd de Comanche uitgerust met een zeer innovatief infrarood beschermingssysteem. De uitlaatgassen worden langs  uitlaatroosters geleid die omlaag gericht zijn en zich in de verticale structuur bevinden aan weerskanten van de staartboom. Door de hoge druk aan de uitlaat ontstaat een drukval waardoor een luchtstroom wordt aangezogen, aan omgevingstemperatuur en afkomstig van de luchtwervelingen van de rotors, doorheen inlaten die zich aan de bovenzijde van de staartboom bevinden. Het resultaat is een klein temperatuursverschil tussen de omgevingstemperatuur en de temperatuur van de afgekoelde uitlaatgassen.
 
Omzeggens onzichtbaar zijn op radar betekent de radardoorsnede of radar cross-section (RCS) zo klein mogelijk maken. Zoveel mogelijk composietmaterialen gebruiken is al een stap in de goede richting. Daarnaast moet ook gestreefd worden om de oppervlaktes van de structuur zo weinig mogelijk in het verticale vlak uit te bouwen. Met een intrekbaar landingsstel, inwendig vervoerde raketten en een kanon dat opplooibaar is in de neus werd de RCS sterk gereduceerd. De grootste uitdaging bleek echter de afscherming te zijn van de motorcomponenten en meer in het bijzonder het rotorhoofd met zijn ingewikkelde mechanische structuur. Een stroomlijnkap in piramidevorm zou het goede evenwicht vormen tussen een kleine RCS en gemakkelijke toegang voor het onderhoud door het technisch personeel.
Dat het ontwerp van een stealthy helikopter duizend maal meer tijd vraagt dan een stealthy vliegtuig heeft ook te maken met het feit dat voor de ronddraaiende schoepen van de hoofd- en de staartrotor als duizenden posities in een model moeten worden samengevoegd. De finale oplossing zou erin bestaan de rotorbladen te bouwen uit speciaal behandelde honinggraatmaterialen. De idee om de Comanche in vredestijd uit te rusten met onbehandelde rotorbladen maakte bovendien vlug plaats voor de kostelijke maar tevens operationeel meer gezonde oplossing om alle toestellen altijd van stealthy rotorbladen te voorzien.

BEGIN PAGINA.

De bescherming.

Met zijn volledig van de buitenwereld afgeschermde cockpit, een operationele vereiste die tot nog toe vooral tot de uitrusting van vliegtuigen behoorde, betekent de pressurisatie tevens dat de bemanning beschermd is tegen chemische en biologische bedreigingen. Een chemische detector verhoogt trouwens dit bijzonder comfort. De veerkrachtige structuur van de composietmaterialen draagt bij tot een hogere weerstand tegen projectielen en is tevens in het geval van een crash een bijzonder voordeel. Alhoewel wordt melding gemaakt van een verhoogde weerstand tegen elektromagnetische interferenties vinden we nergens een spoor terug van de bescherming tegen de elektromagnetische puls (EMP), een erg kostelijke en moeilijk te realiseren bescherming vooral bij toestellen waar vooral composietmaterialen gebruikt worden. Composieten gedragen zich nu eenmaal anders dan metalen in het geval van een EMP, omdat de kooi van Faraday als basisstructuur en basisbescherming afwezig is en kunstmatig moet worden gerealiseerd.

Bij de in gebruik name van de Comanche worden geen middelen voorzien om de infrarode bedreiging het hoofd te bieden. De installatie van een laser warning receiver wordt voorzien. Ook zal men een radar warning receiver  installeren, een passief systeem dat de radarbedreiging weergeeft. Men gaat er blijkbaar van uit dat de kwaliteiten van de Comanche als stiekemerd afdoende zijn en dat geen supplementaire uitrustingen nodig zijn om de moderne bedreigingen het hoofd te bieden. Deze operationele overmoed zou de voortzetting van het Comanche-programma in belangrijke mate beïnvloeden.

De scala van problemen.

Explosie van operationele behoeften en technologie.

De nachtmerrie van de defensieplanners van 1983 was een massale gecombineerde aanval van het Warschau Pact doorheen een Duits slagveld besmeurd door nucleaire, biologische en chemische oorlogvoering. Op dat ogenblik kon men moeilijk een snelle woestijnoorlog voorspellen in Irak. Evenmin werd gedacht aan het toezicht houden op etnische enclaves in een verdeeld Joegoslavië en van een jacht op terroristen van al Qaeda of op Taliban strijders in de bergen van Afghanistan. Over een periode van ruim twintig jaar de operationele behoeften continu moeten bijsturen kan moeilijk ongestraft blijven. De budgettaire middelen zijn enerzijds niet onbeperkt, ook niet voor de Amerikaanse Army, en anderzijds speelt de bikkelharde concurrentie van de UAV, als gedoodverfd droomplatform voor de verzameling van inlichtingen boven het slagveld. Deze basisproblematiek wordt daarenboven nog nadelig beïnvloed door de verwezenlijkingen op het gebied van vooral de elektronica waardoor de Achilleshiel van nieuwe wapensystemen, namelijk de integratie van software, een quasi onbetaalbare en aartsmoeilijke opdracht wordt.

Dat de onaanvaardbare vertragingen en aanpassingen van het Comanche-programma louter zouden te wijten zijn aan de wisselwerking van toenemende operationele behoeften en technologie wordt niet door alle kenners beaamd. Zo zou de vermindering van de budgetten, die zich vooral in de periode 1994-1995 manifesteerden, aan de basis liggen van alle onheil. Ook is bekend dat in die periode de Army de Apache AH-64D als een hogere prioriteit beschouwde en over onvoldoende budgetten beschikte om beide programma's in parallel te ontwikkelen. Het schema van het RAH-66 programma moest daarom destijds noodgedwongen grondig aangepast worden met een vertraging van de ontwikkelingsactiviteiten tot gevolg. Nadien werden de fondsen bijgestuurd maar wilde men kost wat kost het initiële schema behouden waarbij men dan weer een loopje nam met de basisprincipes van de ontwikkeling van ingewikkelde wapensystemen. Kritieke fases van de ontwikkeling werden uitgesteld ofwel in een onrealistische periode samen geperst. Vele moeilijkheden van het Comanche-programma waren voorspelbare resultaten van de overlevingsstructuur van de RAH-66 van 1995.

Toch getuigt het van weinig realiteitszin een wapensysteem te willen ontwikkelen, dat de draaispil moet worden van het moderne slagveld, maar waarvoor men een ontwikkelingsperiode voorziet van nagenoeg 26 jaar.  

BEGIN PAGINA.

Overschatte bescherming.

Na een reeks bange ervaringen in Afghanistan werd tijdens de jongste oorlog om Irak bevestigd dat de inzet van helikopters op lage hoogte een gevaarlijke onderneming is. Een tiental helikopters werd neergehaald waarbij het verlies van meer dan dertig mensenlevens te betreuren viel. Niemand binnen de Army gaat dan ook de bewering tegenspreken dat er een dringende behoefte bestaat voor nieuwe beschermingssystemen die de alomtegenwoordige bedreiging van granaten voortgestuwd door raketten (rocket propelled grenades of RPGs) en van op de schouder afgevuurde raketten men infrarode zoekknop kunnen neutraliseren. Vooral de RPG-bedreiging baart ernstige zorgen en hiertegen mag op korte termijn toch wel een afdoend middel verwacht worden. Aan de hand van zeer gevoelige en precieze akoestische sensoren zou de afvuurpositie zeer nauwkeurig kunnen bepaald worden. De RPG maakt namelijk vooraleer hij wordt afgevuurd enkele zeer specifieke klik-geluiden die kunnen gelokaliseerd worden.

Alhoewel de constructeurs, Sikorsky en Boeing, beweren dat de Comanche een echte stiekemerd is, (zijn frontale RCS is kleiner dan die van een Hellfire raket en zelfs 360 maal kleiner dan die van de AH-64 Apache) verkondigen sommige tegenstanders een ander verhaal. De zo opgehemelde stealth-kwaliteiten van de Comanche zijn een monsterachtig bedrog. Nieuwe radarsensoren, die in het lage frequentiespectrum functioneren, zouden immers brandhout maken van de zo geprezen capaciteiten van de Comanche als stiekemerd.

Deze uitgesproken zelfoverschatting wordt slechts op enkele schaarse momenten bevestigd door de legerleiding. Zo gaf de bevelhebber van het Army Aviation Training Center na de beëindiging van het programma ootmoedig toe dat er voor de Comanche geen plaats is in een gevechtsomgeving zoals Irak. "It does not have active survivability equipment" en hij voegde er aan toe dat de Comanche beschikt over "a lot great technology for a low observable radar threat, but the threat we're facing right now it's not prepared for."

Kreupel programmabeheer.

Het zal nagenoeg 15 jaar in beslag nemen vooraleer de beheerders van het programma bij Boeing en Sikorsky begrijpen dat de beheerstructuur een kreupele bedoening is. Ook van regeringszijde oppert men die mening. Pas in 2001 zullen de Comanche-activiteiten van industriële en van regeringszijde gecentraliseerd worden. Men wil immers het verwijt ontlopen dat wanneer iedereen verantwoordelijk is uiteindelijk niemand verantwoordelijk is. Een programma met escalerende kosten en complexe problemen allerhande, waarin het aantal integrated product teams, committees, review boards, requirements co-ordination panels, independant review teams en greybeard panels het tracé volgt van een exponentiële functie, kan een goed beheer in zekere zin de scherven lijmen.

Maar ook van Army-zijde mag men geenszins zijn handen in onschuld wassen. Velen vragen zich af hoe het mogelijk was dat generaal Shinsecki, de voorlaatste commandant van de Army, de eerste chef was die duidelijk aangaf dat hij de controle over het Comanche-programma aan 't verliezen was. Hij was blijkbaar de eerste chef die volledig op de hoogte werd gesteld van de werkelijke problemen van de RAH-66. Zijn opvolger generaal Schoomaker had over de Comanche trouwens maar één pertinente vraag in petto, "what can really make this aircraft special?" een vraag die twaalf jaar na de ondertekening van het eerste contract getuigt van ofwel een briljante visie of van een diepgaande naïviteit, maar die in elk geval de wenkbrauwen doet fronsen bij elke goedgeaarde beheerder.

Volgens ingewijden lag de kern van het beheersprobleem echter in een andere korf. De programmabeheerder van de Comanche en tevens chef van het Acquisition Corps, werd geconfronteerd met een schier onmogelijke taak. Naast de problemen eigen aan het programma moest hij opboksen tegen de onwetendheid van het leiderschap. De generaals bleken geen kaas te hebben gegeten van de mogelijke implicaties van de ontwikkeling van een modern wapensysteem uit de luchtvaartsector. Onwetendheid over productie, testen in vlucht en risicofactoren was zowat de belangrijkste kwaal. En voegen we daar maar aan toe: overdreven optimisme en liefst geen problemen oprakelen die het programma maar ook hun toekomstige loopbaan zouden kunnen schade berokkenen. Op een moment dat luchtmachtexperts in het programma worden geparachuteerd heeft het hele programma al zoveel schade opgelopen, dat de programmabeheerder de bittere Comanche-beker doorgeeft. Hij is er trouwens ook van overtuigd, als kolonel-beheerder van het belangrijkste programma's van Army Aviation , dat zijn Acquisition Corps  alle geloofwaardigheid tegenover de rest van de Army heeft verloren. Men schiet niet alleen met scherp op de moedige boodschapper maar de bevorderingscomité's negeren zelfs geruime tijd de noodzaak om zijn mensen te promoveren.

Maar met zelfs een programmabeheer in een nieuw kleedje volhardt men in de boosheid. De belangrijkste testen uitstellen tot op het einde van de ontwikkelingsfase en een beslissing voor een low rate initial production (LRIP) willen doordrukken zonder dat er operationele testen, die naam waardig kunnen plaats vinden, en zonder dat er overtuigende gegevens beschikbaar zijn over de betrouwbaarheid van de Comanche als geïntegreerd wapensysteem, getuigt van weinig beroepsernst.

BEGIN PAGINA.

Het gevecht tegen technologische uitdagingen.

Het overgewicht van de Comanche is tijdens zijn volledige levensloop een belangrijk probleem gebleven. Om de vereiste verticale stijgsnelheid van 500 voet per minuut te behouden werden talrijke technologische ingrepen verricht met niet altijd bemoedigende neveneffecten. Zo werd ondermeer het vermogen van de motor opgevoerd maar deze modificatie had tot gevolg dat de levensduur van de motor van 3400 tot 2800 uren werd gereduceerd.

De Longbow radar van de Comanche had anderzijds ook te kampen met groeipijnen. Bewegende doelen zouden met 80 % slaagkans moeten kunnen gedetecteerd worden. De laatste testen leverden slechts een resultaat op van 49 % dus ver beneden de vereiste operationele behoeften.

Tijdens de testvluchten met de twee bestaande prototypes kwamen ook een aantal ongewenste vliegkwaliteiten aan het licht. In het snelheidsdomein van 80 tot 100 knots werd een vervelende trilling van de staart waargenomen, wat wel geen onmiddellijk probleem opleverde voor de vliegveiligheid maar wat een precieze doelaanduiding bemoeilijkte en op termijn kon bijdragen tot de structurele vermoeidheid van de staart. Een aërodynamische aanpassing van de wapengondel verminderde weliswaar de trillingen maar was dan weer nadelig voor de richtingsstabiliteit. Uiteindelijk zou een nieuwe staart (van T- naar H-profiel) dit vervelende trilling- en stabiliteitproblemen moeten oplossen, een stille hoop die misschien tijdens de testvluchten met de nieuwe EMD Comanches in vervulling zou gaan.

Volgens ingewijden zouden de integratie van alle componenten van het Mission Equipment Package (MEP), de realisatie van een minimale radardoorsnede of RCS en verontrustende problemen met het kanon de ontwerpers nog vele grijze haren blijven bezorgen. Het concept van het kanon was ongetwijfeld subliem, maar de realiteit was echter niet zo bemoedigend. De drieloops Gatling van 20 mm stabiliseren en bijgevolg precies vuur behouden was geen sinecure. Het kanon in de neus opbergen was dan wel erg innoverend maar als deze actie pas kan plaats hebben nadat de loop volledig is afgekoeld, omdat anders de limiettemperatuur van de composietmaterialen van de neus wordt overschreden, dan is dat een tactisch nadeel. Het ontplooide en warme kanon verhoogt immers de RCS en de infrarode uitstraling.  

De politieke macht en onmacht.

Algemeen wordt aanvaard dat het te lange leven van de Comanche in belangrijke mate te danken is aan de wil van president Bush om bestaande wapensystemen uit circulatie te nemen en direct over te stappen naar nieuwe systemen gebaseerd op de nieuwste technologieën. De secretaris van defensie Donald Rumsfeld trad deze stelling bij. "We don't get rewards for having antiques in the military,"  zoals hij pleegde te zeggen, althans dat was de theorie. Het oude vervangen door het nieuwe was één van de belangrijke bouwstenen van de transformatie van de Amerikaanse krijgsmacht, die onder de eerste regeerperiode van Rumsfeld nogal voor wat ophef zorgde. Rumsfeld zag echter al vlug in dat hij ten minste één uitzondering op zijn basisregel tot vernieuwing moest toestaan. De Comanche moest verdwijnen en liefst zo vlug mogelijk. Eerst injecteerde hij enkele getrouwen van luchtmacht origine in het programma, die uiteindelijk zijn vrij drastisch standpunt bijstuurden. Er was geen sprake meer om de RAH-66 te kelderen maar het debat evolueerde wel naar het aantal nog te produceren toestellen.

Deze koerswijziging had ongetwijfeld te maken met de politieke druk die vooral in het Congres tot uiting kwam. In weerwil van vernietigende rapporten van de GAO, waren Sikorsky en Boeing er toch in geslaagd om in het Congres heel wat politieke steun bijeen te sprokkelen. Contractanten zijn nu immers zeer pienter geworden en voor de Comanche zouden dan ook de meeste staten kunnen meesnoepen van de welvaart. De 40 nieuwe componenten van de Comanche zouden geproduceerd worden in 21 staten. De Comanche schrappen zou bijgevolg een belangrijke toename van de werkloosheid over heel de Verenigde Staten tot gevolg hebben.
Het getuigt dan ook van enorm veel moed, visie en lef als generaal Schoomaker, tegen alle politiek weerwerk in, zelf beslist om het Comanche-programma te stoppen. "This is about fixing Army aviation", zoals hij zei, het hoofdargument dat nog lange tijd zal blijven nazinderen.

BEGIN PAGINA.

Gevolgen.

Voor Army Aviation.

Bij Army Aviation heerste er een gevoel van opluchting na de beslissing van 23 februari 2004 om de Comanche RAH-66 vroegtijdig naar de musea en archieven te verwijzen. Er was nu immers 14,6 miljard dollar beschikbaar die tussen 2004 en 2011 aan andere prioritaire programma's van Army Aviation zou kunnen besteed worden. De Army meent over voldoende fondsen te beschikken om 800 minder exotische helikopters aan te kopen, 1400 bestaande helikopters te moderniseren, meer UAV's aan te kopen en met de ontwikkeling te beginnen van nieuwe verkenningshelikopters en van een eigen cargovliegtuig. We hebben hier dus te maken met een drastische koerswijziging want het principe van "zoveel mogelijk supermoderne helikopters" lijkt nu plaats gemaakt te hebben voor "laat ons de oude werkpaarden maar renoveren."

Hoe de intrinsieke behoefte voor de nieuwe verkenningshelikopter van 1983 uiteindelijk zal worden voldaan is nog niet echt duidelijk. De OH-56D Kiowa zal ongetwijfeld een zoveelste update krijgen. Of zal het nieuwe Army Reconnaissance Helicopter (ARH)-programma, dat in december 2004 gelanceerd werd, en waarvoor een budget van 2 miljard dollar wordt voorzien, een kans krijgen? De Army heeft ondertussen wel begrepen dat de ARH tamelijk goedkoop en vlug beschikbaar moet zijn en geen kritiek van het Congres mag uitlokken. Een militaire versie van de populaire AH-6/MH-6 Little Bird van Boeing zou een goede kans maken of zal een eigendomsdispuut Boeing misschien de das omdoen? MDH, de constructeur van de Little Bird, is een dochtermaatschappij van Boeing en in Nederlandse handen. Of Boeing nu echt de commerciële rechten verkocht heeft en al of niet de militaire licentie heeft behouden is een bron van heel wat discussie en zou bijgevolg Boeing heel wat stokken in de wielen kunnen steken. Ondertussen maakt Bell als enige concurrent voor de ARH zich sterk bekwaam te zijn om hoogtechnologische systemen in hun 407-model te kunnen inbouwen, een op en top burgerhelikopter, die al in productie is. Het COTS (Commercial Off The Shelf)-principe begint dus blijkbaar ook in de Amerikaanse defensie furore te maken.

Of het uiteindelijk tot een ARH-contract zal komen valt nog af te wachten. Dat zal ondermeer ook afhangen van hoe en wanneer het Army-leadership hun lamentabel aankoopsysteem zal kunnen opfrissen. In alle geval zijn de bouwstenen beschikbaar voor een nieuw moderniseringsplan en is Army Aviation back to the future.

BEGIN PAGINA.

Voor de helikopterindustrie.

De reputatie van de Amerikaanse helikopterindustrie heeft met het fiasco van de Comanche een lelijke deuk gekregen. Deze weinig verkwikkelijke toestand is deels te wijten aan het Pentagon, dat zijn eieren in één korf pleegt te leggen. Er waren immers geen wisseloplossingen mogelijk. Het consortium Boeing/Sikorsky was heer en meester. Zonder echte concurrentie zijn stimulansen, van welke aard dan ook, waardeloos. In deze omstandigheden zal een contractant omzeggens altijd bevestigend antwoorden op elk voorstel omdat hij vreest het contract te zullen verliezen maar ook goed beseffend dat de meerkost duidelijk op de eindfactuur zal verschijnen. Zoals in zovele programma's wordt ook bij de Comanche de industrie met de vinger gewezen voor alle gigantische prijsoverschrijdingen omdat, althans volgens experts, geen enkel programma door een regering zal worden goedgekeurd indien vanaf de aanvang te werkelijke kostprijs wordt onthuld. De catastrofe van de Comanche heeft zeker niet bijgedragen tot het herstel van de vertrouwensbreuk, die zich al sedert geruime tijd bestond tussen de industrie, die een nieuw wapensysteem binnen het voorziene budget en geplande schema moet leveren, en de Amerikaanse defensie, die verondersteld wordt de beloofde budgetten beschikbaar te stellen om een programma te realiseren dat aan de gestelde operationele behoeften voldoet.

Of de schrapping van de Comanche echt het eerder aangekondigde verlies van jobs zal betekenen, is zeer onwaarschijnlijk. Op korte termijn zou het om het verlies gaan van 2300 werkplaatsen. Deze cijfers lijken overdreven, wetende dat Boeing en Sikorsky een beëindigingstoelage kunnen ontvangen van 2 à 4 miljard dollar en dat vooral Boeing, met de moderniseringsplannen van de helikoptervloot, nog aardig wat profijt zal kunnen doen. Op lange termijn ziet de toestand er echter niet zo rooskleurig uit. Het heeft er alle schijn van dat de Europese helikopterindustrie langzaam maar zeker zijn greep vergroot op de Amerikaanse markt. De recente beslissing om een Europese helikopter te kiezen als nieuwe presidentiële helikopter is een teken aan de wand.

Voor toekomstige wapensystemen.

De beëindiging van het Comanche-programma laat een erfenis na, die toch ook heel wat positieve kanttekeningen toelaat. Vooreerst zou men durven verhopen dat de verspilling van zoveel dollars, tijd en loopbanen nuttige lessen opleveren. In alle geval is de technologische erfenis van het RAH-66 project niet onaardig. Of zoals iemand het zeer kernachtig beschreef: "Comanche could prove to be one of the most influential aircraft never to enter service."  Het gebruik van zeer geavanceerde composietmaterialen en technieken die voor het eerst op een papierloze productielijn worden toegepast, wordt als waar pionierswerk bestempeld. Toekomstige ontwerpen zullen ook beroep kunnen doen op het gewichtvoordeel, onbuigzaamheid en weerstand tegen corrosie van composietmaterialen en dit tegen een redelijke prijs. De stealth-technologie zet hiermee tevens een belangrijke stap voorwaarts. De introductie van de actieve besturing dank zij de installatie van fly-by-wire zal in de toekomst ook de besturing van helikopters veiliger en gemakkelijker maken. De technologie van de gasturbine motor heeft ook nooit gekende hoogten bereikt in het streven naar een helikopter die kost wat kost moest voldoen aan de vereisten van power-to-weight ratio. Dezelfde technologische meerwaarde vloeit voort uit de niet afhoudende inspanningen om computers meer overleefbaar te maken, een toestel te ontwerpen waarbij het onderhoud een hoofdbekommernis was om alzo het principe design for maintainability strikt toe te passen, slimme sensoren te ontwerpen en te integreren.

Diegenen die beweren dat de werkelijke erfenis van de Comanche het gebrek aan wederzijds vertrouwen is tussen de verschillende partijen en niet de avionics die achterblijven, hebben misschien niet volledig ongelijk. In alle geval is ogenschijnlijk het Comanche-debacle ook een oogopener geworden voor Ronald Rumsfeld. Hij wil immers de ongelimiteerde kostenstijging van nieuwe wapensystemen een definitief halt toe roepen. En met de noodzaak om ook de ethische slordigheden die recent bij verschillende wapenprogramma's aan het licht kwamen bij te sturen, is de tijd meer dan rijp om het hoofdthema van zijn tweede ambtstermijn gestalte te geven namelijk een grondige hervorming van het volledige aankoopsysteem van defensie. Donald Rumsfeld zal zich ongetwijfeld inspireren bij de aanbevelingen die Norman Augustine, een befaamde persoonlijkheid uit de defensie- en aankoopwereld, onlangs formuleerde in dit verband. Ten eerste zou het volledige defensieapparaat meer realistisch moeten worden over de kostprijs van de ontwikkeling en constructie van de beste wapensystemen in de wereld. De beheerders zouden eens en voor altijd de kwalijke gewoonte moeten afleren om technisch risico, inflatie, werklast, materieel en andere kosten intentioneel te onderschatten. Vervolgens zou defensie echt moeten beslissen wat het nodig heeft, om het daarna te ontwikkelen zonder wijziging van operationele vereisten noch van geplande budgetten. Ten derde zou defensie een revolutie van de operationele vereisten moeten doorvoeren. Te veel eenvoudige dingen zijn overgespecificeerd terwijl te veel complexe systemen gebouwd worden zonder voldoende regulerend toezicht. De industrie zou moeten beheren en defensie zou moeten superviseren. Ten slotte zou defensie moeten beschikken over meer specialisten die op afdoende wijze toezicht kunnen houden op de ontwikkeling en de aankoop van huiveringwekkend ingewikkelde wapensystemen. Deze expertise is de sleutel om defensie te behoeden voor de onbezonnen contractuele haarklieverij van de industrie en voor de nutteloze overvloedige bijsturingen van de operationele behoeften door de militairen. De grondige hervorming van het volledige aankoopsysteem van defensie wordt ongetwijfeld een hele kluif voor Donald Rumsfeld, die misschien een beter eindresultaat zal opleveren dan het hoofdthema van zijn vorige ambtsperiode, namelijk de transformatie van defensie.

BEGIN PAGINA.

Conclusies.

Meer dan twintig jaar stond de Comanche RAH-66 in de kijker als toekomstige draaispil van het digitale slagveld. Wanneer de commandant van de Army generaal Schoomaker op 23 februari 2004 beslist om het programma te stoppen, is hij nauwelijks een semester in functie. Deze periode bleek voldoende om heel wat politieke argumenten naast zich neer te leggen en uiteindelijk zelf te beslissen wat Army Aviation wenste. De geavanceerde nieuwe verkenningshelikopter moest niet de Comanche worden, die ondertussen al menigmaal was vergruisd als te duur en onbetrouwbaar. De 40 % van het budget van Army Aviation zou immers beter kunnen besteed worden om de dringende en dwingende operationele behoeften in te vullen. De voorlopige prijs per exemplaar van 58,9 miljoen dollar zou ongetwijfeld nog tijdens de verwezenlijking van het programma toenemen, te meer daar er niet echt een rem stond op de ongebreidelde groei van operationele behoeften. Het basispakket voorzag om het Warschau Pact van antwoord dienen in een scenario van de Koude Oorlog. Het evolueerde naar het vervullen van een sleutelrol in netcentric warfare waarbij ook UAV's een voortrekkersrol opeisen en waarbij men zelfs na een ontwikkeling van meer dan 20 jaar moet toegeven dat de Comanche niet in een Irak-scenario thuishoort. Comanche's combinatie van snelheid, stealth en geavanceerde avionics maakte het tot een revolutionair toestel. Dat was ten minste de bedoeling die op het einde van de vlucht uitmondde in de pijnlijke bekentenis dat de Comanche te revolutionair was en dat met het stuntelig programma- en budgettair beheer de supercopter gedoemd was om de rij van mislukte, overschatte en te kostelijke wapensystemen te vervoegen. De reputatie van de Amerikaanse helikopterindustrie krijgt een ferme uppercut. Ook Donald Rumsfeld heeft zijn lesje geleerd en maakt de grondige hervorming van het aankoopsysteem van defensie tot de hoofdopdracht van zijn tweede ambtsperiode. 

Hij of zij die even een filmcollectie over de Comanche RAH-66 wil bekijken kan rondsnuffelen in dit Requiem for Comanche.    

BEGIN PAGINA.