Etnografie

Primitivisme heeft de kunst in de late 19e eeuw/20e eeuw beïnvloed.

Primitivisten vinden kunsten, culturen en mentaliteiten van de ander beter dan hun eigen beschaving.
Omdat zij hun oorspronkelijke, natuurlijke, eenvoudige en spontane kwaliteiten waarderen.
Primitivisme is hier  de invloed van niet-westerse culturen op de moderne kunst
(vb. Neo-expressionisten grijpen terug op vroege expressionisten kregen de naam: ‘Neue Wilden’)

Primitieve kunst in etnografische musea

De heterogene verzamelingen houtsnijwerk, schilderingen en andere exotica:

                               -wijken af van westerse kunstvormen en – tradities, met name naturalisme
-zijn ontstaan in nauwe samenhang met religie en magie.
-heel zelden als decoratie bedoeld.                                     
                          -Het gaat vaak om voortbrengselen van verschillende sociale groepen.

Anders dan westerse kunst neigt primitieve kunst naar het mysterieuze en esoterische.
De exacte betekenis van een voorwerp bleef vaak geheim binnen een gemeenschap en was moeilijk te achterhalen.
Etnografische (=volkenkundig) musea: de meeste voorwerpen waren wapens en andere gebruiksvoorwerpen,
die door ontdekkingsreizigers, handelaren en missionarissen uit Afrika, Amerika en eilanden in de Stille Zuidzee werden meegenomen.
Koloniale machten bouwden meer gespecialiseerde collecties. Ook werden er koloniale tentoonstellingen georganiseerd.
De verzamelingen houtsnijwerk, schilderingen en andere exotica hebben gemeen dat ze allemaal
afwijken van westerse kunstvormen en -tradities en dat zij in samenhang met religie en magie zijn ontstaan.
Het zijn uitingen van het streven van de mens om in harmonie te leven met natuurlijke en/of bovennatuurlijke machten
of het zijn pogingen deze via de magie te beheersen. Heel soms zijn de werken uitsluitend bedoeld als decoratie.
Het gaat ook om werken van verschillende sociale groepen.
Hun kunst is geïntegreerd in stelsels en wetten, gewoonten, zede, kennis en religieuze opvattingen. Primitieve kunst neigt naar
het mysterieuze en esoterische (=houdt zich bezig met het wezen van de mens, is alleen voor ingewijden, is occult).
Alleen de ingewijden binnen een gemeenschap wisten de betekenis van een magisch voorwerp, een ritueel masker,
houtsnijwerk of een schildering op een schild. Deze betekenissen waren nauwelijks meer te achterhalen
toen het contact met het Westen de structuur van de gemeenschappen veranderde of ontwrichten.

Invloeden

Bij Die Brücke(1905-1913) ging het vooral om de uitdrukking van het gevoel. Hierbij waren de onderwerpen vrij klassiek.
De heropening van het volksmuseum in Dresden en de Franse Fauvisten speelde een belangrijke rol.
Ze verwonderde zich over de absolute primitiviteit van de beelden en de directe expressie.
De Die Brücke kunstenaars voelde zich aangetrokken tot primitieve volken vanwege hun eenvoudige levenswijze.
In het bestaan van deze mensen vormden kunst en leven nog een eenheid dachten de kunstenaars.
Dit was iets waar de kunstenaars in hun eigen leven ook naar streefde.
Voor deze kunstenaars was erotiek en sensualiteit vanzelfsprekend en natuurlijk.
De vele naakte mannen en vrouwen op  hun tekeningen en schilderijen zijn dan ook vaak de kunstenaars zelf (Max Pechstein of Emil Nolde).
Het exotisme is zichtbaar in de onderwerpen die de Die Brücke kunstenaars kozen.
Dat was vooral duidelijk te zien op de werken van Emil Nolde. Hij tekende bijvoorbeeld objecten uit Afrika, Azië, en Zuid-Amerika na.
Deze schetsen gebruikte hij als inspiratiebron voor zijn werken. De schilders wilden graag de mystieke kracht in beelden weergeven en zien.
Emil Noldes schilderijen zijn geen etnologische documenten, en ook geen geïdealiseerd beeld van een soort paradijs.
Het primitieve beeld zich uit in de uitdrukking van zijn eigen emoties in zijn werken.
De onderwerpen zijn uit hun context gelicht en door de beleving van de kunstenaar gekleurd, en daardoor niet langer plaatsgebonden en direct.
Houtsnede had ook een belangrijke functie in die tijd. Prophet uit 1912 werd het icoon van de expressionistische houtsnede.
Hij haalde met grove messneden hout uit het materiaal waardoor er een bijna levende voorstelling uit het materiaal naar voren komt.
Dit echter maar één voorbeeld, vergeten we Picasso niet of vele anderen die zich inspireerden op bijvoorbeeld maksers uit Afrika.

maskers en hun rituele betekenis


Afrikaanse maskers zijn de meest bekende vorm van Afrikaanse kunst wereldwijd.
Zij komen voort uit de Afrikaanse cultuur, waarbij spiritualiteit, religie, muziek en dans sterk geïntegreerd zijn in het dagelijkse leven.  
Er zijn vele Afrikaanse stammen die maskers hebben gebruikt in hun traditionele levenswijze door de eeuwen heen. De maskers werden gebruikt tijdens religieuze of spirituele ceremonies. Veelal werden ze gedragen door de dorpsoudsten of door de sjamaan of medicijnman.
Ceremonies waarbij maskers betrokken waren bevatten meestal enige vorm van communicatie met de geestenwereld. Hierin speelden voorouders, goden, geesten van de overledenen, en geesten van dieren en krachten uit de natuur een rol.
Dergelijke ceremonies werden en worden gehouden tijdens begrafenissen, geboorten, en initiaties. Ook werden vaak maskers gedragen tijdens oorlogen met andere stammen. En door de seizoenen heen voor het stimuleren van een goede oogst.
De specifieke gebruiksvormen voor Afrikaanse maskers varieren over de verschillende regio’s van Afrika. En dat geldt ook voor de verschijningsvormen.

Symbolisme en ontwerp
De meeste maskers stelden gestyleerde menselijke gezichten voor. Vaak was daarbij een abstract ontwerp toegepast, en werden gezichtskenmerken sterk uitvergroot. Hierdoor werd een grote reeks aan varianten mogelijk. Ook werden vaak dieren uitgebeeld in de maskers. Soms was dat bedoeld om de jacht uit te kunnen beelden, maar soms ook als een symbool voor de landbouw en veeteelt. Maskers waarbij menselijke en dierlijke kenmerken werden geïngereerd hadden de bedoeling om een eigenschap van een dier op een persoon te projecteren.
De vorm van de ogen, hoofd, mond en andere kenmerken hadden allemaal een bedoeling, en waren nooit zomaar ontworpen. Sommige stammen hadden tientallen verschillende maskers, ieder met een ander uiterlijk, en een andere ceremonieel doel. Het is onmogelijk om de precieze bedoeling van een masker te interpreteren, zonder de specifieke geloven van een stam in ogenschouw te nemen. Zelfs het kleinste element van een masker kan van belang zijn, zoals het open of dicht zijn van de ogen, de vorm van de neus, en de kleur van het materiaal.
Het verven van maskers was normaal bij vele stammen. Maar van oude maskers is de verf vaak verdwenen, zelfs als het masker zelf nog compleet intact is.

Voorbeelden
Het Dogon volk in Mali zijn welbekend voor de verscheidenheid aan maskers. Bijna 80 verschillende maskers worden gebruikt in hun rituelen, verdeeld over 3 verschillende religieuze groepen.
Bij de Pende stam in Zuid-west Congo worden minstens 20 verschillende karakters met maskers uitgebeeld bij diverse rituelen
De maskers bij de Fang stam in Guinea en Congo zijn herkenbaar aan de smalle spleetogen en lange gezichten
Half gesloten ogen zijn ook vaak aanwezig op de maskers van de Luba stam, maar deze kennen juist ronde gezichten
De Grobo stam in Liberia kent oorlogsmaskers met meerdere uitpuilende oog-paren
Merk op dat maskers kunnen afwijken van bovenstaande algemene kenmerken. Bij iedere stam zijn immers diverse variaties in stijl en ontwerp aanwezig, vooral wanneer er maskers voor verschillende doelen gebruikt worden. Een oorlogsmasker heeft een ander ontwerp dan een begrafenismasker, ook binnen dezelfde stam.
Mijn interesse gaat vooral uit naar de Tshokwe, Yaka, Luba, Fang.

Materiaal en vakmanschap

Er worden verschillende materialen gebruikt om de Afrikaanse maskers te maken, hoewel hout natuurlijk het meest gangbaar is. Maar maskers worden ook gemaakt van terracotta, ivoor, ijzer en koper. Geweven textiel end gedroogde grassen maken ook vaak onderdeel uit van een masker.
Alleen de meest getalenteerde vakmensen van een stam mochten rituele maskers maken. Zij werden opgeleid door ervaren masker-makers om het vak goed onder de knie te krijgen. Immers, volgens het bijgeloof van de stam hing veel af van het juist uitvoeren van de rituelen, en de maskers speelden daar een belangrijke rol bij.
De Afrikaanse stammen die vandaag de dag voor toeristen worden gemaakt, zijn ontworpen met alleen een mooi uiterlijk als doel. Dit in tegenstelling tot de echte maskers, die ontworpen werden voor hun specifieke, rituele doel.Goede reproducties van originele maskers trachten de originele kwaliteiten van “echte” maskers weer te geven. Maar zelfs die zijn meestal niet zo ingewikkeld en gedetailleerd als een masker dat daadwerkelijk voor ritueel gebruik werd gemaakt