Home
Up

naar publicaties van  2007

2008

Op 10 december 1948 werd door de UNO de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens geproclameerd als rechten die voor ieder mens, ongeacht huidskleur, status, nationaliteit, cultuur, godsdienst of geslacht geldig zijn. Dat is wellicht een van de belangrijkste politieke feiten van de voorbije eeuw. Na de gruwel van de Tweede Wereldoorlog betekende deze verklaring een grote doorbraak in de wereldwijde bescherming van de mensenrechten. Het is overduidelijk dat vandaag 60 jaar later de doelstellingen van dit UNO-Handvest nog niets van hun betekenis verloren hebben. Ze blijven nog steeds van primair belang voor het versterken van de internationale rechtsorde en het handhaven van internationale vrede en veiligheid. Toch worden de meest essentiële principes ervan vandaag nog in vele landen met de voeten getreden. Heel wat mensen blijven lijden onder honger, vervolging en terreur. Velen krijgen geen kans tot vrije meningsuiting en eerlijke rechtspraak. De gelijkheid tussen mensen, ook die tussen mannen en vrouwen, laten dikwijls nog veel te wensen over.  Soms worden zelfs militanten voor mensenrechten vermoord door corrupte regimes. De vraag hierbij is hoe dat komt. Ligt dit aan de onwil van bepaalde landen omwille van hun dictatoriale machtsstructuren? Faalt de UNO in haar pogingen om weerbarstige landen te overtuigen? Of moeten we vaststellen dat de geformuleerde basisrechten niet zo universeel zijn als ze pretenderen te zijn? In dit artikel wil ik op deze laatste vraag ingaan en trachten te beschrijven hoe een verruiming van de huidige mensenrechten mogelijk zijn.

Het landschap krijgt vandaag weer volop aandacht. De groeiende milieucrisis heeft ons bewust gemaakt van de vernietiging en de aantasting van de landschapsbeelden in onze omgeving. Veel mensen klagen er over dat het landschap steeds meer opschuift en verdwijnt. Het naoorlogse leven in de tweede helft van de vorige eeuw heeft een enorme verandering teweeggebracht in het landelijke milieu. Er heerste een radicaal geloof in de industriële en technische vooruitgang die een sterke greep legden op het uitzicht van het natuurlijke milieu. Het landschap werd langs alle kanten doorsneden door autowegen, landbouwgebieden veranderden sterk onder de druk van schaalvergroting,  er werden overal industrieterreinen aangelegd, andere gebieden werden verkaveld en omgetoverd tot woonwijken, de steden breidden zich langzaam uit als een olievlek die de omringende dorpen overspoelde. Onze leefomgeving werd steeds meer functioneel, de mooie plekjes werden schaarser, bijna alles werd ingepast in een systeem van economisch nut. Zo werd het landschap in enkele jaren op vele plaatsen onherkenbaar veranderd.

Vandaag groeit er een nieuw bewustzijn dat het landschap essentieel is als leefomgeving voor mensen. We beginnen te beseffen dat het een noodzakelijke achtergrond vormt voor een gezonde fysieke en geestelijke ontwikkeling van mens en samenleving. Dit bewustzijn is niet alleen aanwezig bij enkele actiegroepen, het wordt ook sterker bij de bredere lagen van de bevolking en in de politieke wereld.

Ethiek beleeft vandaag een nieuwe hoogconjunctuur. Ethische kwesties komen overal aan de orde. Niet alleen in het privéleven, maar ook in de brede maatschappij. Het gaat bovendien niet om een nieuwe vorm van preutsheid of zedenpreken. Meer en meer mensen beginnen zich de vraag te stellen hoe we in onze tijd die volop in verandering is met elkaar en met de dingen moeten omgaan. Er komen zoveel nieuwe dingen op ons af die de vanzelfsprekendheden waarin we gewend zijn te leven doorbreken. We hebben er ook niet direct nieuwe oplossingen voor. Globalisering, technologische vernieuwingen, milieuproblematiek, industriële risico’s, migratiestromen, mensenhandel, economische superwinsten, noem maar op. Hoe kunnen of moeten we met al die dingen omgaan? Onze traditionele normen helpen ons hierin weinig of niets vooruit. Ze komen uit een andere tijd, waarin de problemen ook anders gesteld werden. Vandaar is het noodzakelijk onze ethische principes fundamenteel bij te stellen om de nieuwe uitdagingen van de huidige maatschappij op een verantwoorde wijze te kunnen aanpakken.

 

De supermarkt is sinds enkele decennia een van de sterkste symbolen in onze samenleving. Ze stelt op ostentatieve wijze de zeer verscheiden veelheid van goederen tentoon die vandaag te koop zijn voor wie over het nodige geld beschikt. Bovendien roept ze de gretigheid wakker bij de consument om de producten zomaar uit de rekken te plukken en er voluit van te genieten. De shoppingmalls (winkelcentra) en hypermarkten doen dit zelfs in veelvoud en worden uitgebouwd tot luxe winkelpromenades. Ze verleiden de consumenten om urenlang rond te dwalen in een paradijs vol verlokkingen. Het symbool supermarkt speelt steeds meer in op de menselijke droom om alle wensen onmiddellijk te kunnen vervullen. Toch gaat dit artikel niet als zodanig over de supermarkt en het daarmee verbonden koopgedrag. Het wil eerder laten zien hoe onze leefwereld zelf een supermarkt geworden is, hoe in die wereld bijna alles verkrijgbaar is en hoe mensen verplicht worden om permanent te kiezen tussen een haast onoverzichtelijk aanbod. Welke impact heeft dit op het gedrag en de leefstijl van de hedendaagse mens? Kan de mens op de duur deze druk nog aan? Of wordt het leven geleidelijk één groot pretpark waarin we eindeloos kunnen genieten?

 

In iedere samenleving is solidariteit een van de belangrijkste basispijlers. Zonder solidariteit wordt een samenleving onvermijdelijk een los geheel van individuen. Op termijn leidt dat naar een implosie van het natuurlijk sociaal weefsel die vooral de zwakkeren sterk treft. Anderzijds is in een steeds complexer wordende samenleving zoals de onze solidariteit niet eenvoudig en vanzelfsprekend. Zolang de verbanden tussen mensen duidelijk en overzichtelijk blijven, zijn mensen bereid elkaar te ondersteunen en te helpen, zoals in stam- en familieverbanden of in goed omschreven naties (verbonden door taal, cultuur of geschiedenis). Wanneer de relaties tussen mensen minder direct worden of zelfs helemaal anoniem, blijken mensen minder bereid zich het lot van anderen aan te trekken. In een sterk complexe samenleving waarin bovendien de eigen financiële belangen, prestige en macht sterk worden beklemtoond, dreigt solidariteit helemaal te verdwijnen, zeker tegenover groepen of volkeren waarmee men weinig affiniteit heeft. Dat is een uiterst gevaarlijke ontwikkeling. Daarom is het dringend nodig ons af te vragen hoe in onze geglobaliseerde wereld een nieuwe invulling kan gegeven worden aan burgerlijke solidariteit. Hoever draagt onze verantwoordelijkheid als burgers voor de problemen van de hele wereld? Worden we daarin niet overvraagd? Behoort solidariteit essentieel tot burgerschap of is solidariteit eerder privézaak?

We leven in een tijd waarin vele mensen het gevoel hebben dat alles mogelijk is. Reclame en media schotelen dagelijks beelden voor die werelden oproepen zonder grenzen. Niets is nog te ver of te veel. We veroveren het heelal en dringen binnen tot in de diepste structuren van de levende organismen. We zijn ervan overtuigd dat we nog maar aan het begin van geweldige ontwikkelingen staan die ons leven grondig zullen veranderen. Meer dan ooit wordt duidelijk dat niets nog heilig is. Alles wordt onderworpen aan de regels van wetenschap, technologie, informatica en economie. Zij worden immers gezien als de sporen waarlangs we onze toekomst een nieuw gezicht kunnen geven. Zij zijn de sleutels voor de poorten die het rijk van de onbeperkte mogelijkheden openen. Toch is het niet zo vanzelfsprekend dat alles (altijd) kan of mag. Er komen voortdurend meer spanningen naar boven tussen het technisch haalbare en de menselijke levenskwaliteit. De grote vraag blijft of we als mensen alles moeten (of mogen) maken wat we (technisch) kunnen. Wordt de menselijke waarde uitsluitend bepaald door nuttigheid of moet ons handelen uiteindelijk gericht zijn op wat voor mensen waardevol is? Waar liggen onze grenzen?

Onze samenleving maakt vandaag een grondige verandering door. Zowel de uitbreiding van de Europese Unie als de grote instroom van vreemde culturen heeft een enorme invloed op de algemene leefstijl en de denkkaders van de bevolking. We zijn ons daar misschien nog niet voldoende van bewust, maar het gebeurt stap voor stap, voor een deel zelfs geruisloos.  Het wordt hoog tijd daaraan ruime aandacht te schenken. Zo niet lopen we gevaar onszelf te verliezen in een ondoorzichtige culturele mengelmoes en voorbij te gaan aan de enorme kansen die deze culturele uitdaging ons biedt. Daarom heeft de Europese Unie het jaar 2008 uitgeroepen tot het Jaar van de Interculturele Dialoog.  Zij heeft hiermee drie belangrijke doelstellingen: de Europese bevolking doordringen van het belang van zo'n dialoog, gemeenschappelijke waarden en wederzijds respect bevorderen en tenslotte uitwisselingen en discussies aanmoedigen.

2007

In de tweede helft van vorige eeuw is de westerse wereld geleidelijk een maatschappij van verspilling geworden. De economische groei en de technologische ontwikkeling hebben een enorme hoeveelheid goederen ter beschikking gesteld en dat in een steeds sneller tempo. De hype is maar pas begonnen. Het hele leven wordt rage. Niets ontsnapt er aan. We worden langs alle kanten meegesleurd in een systeem van productie en consumptie dat volledig gebaseerd is op het permanent vernieuwen van het aanbod, meestal in dienst van grote winsten. De reclame roept ons op trendy en eigentijds te zijn. Tegelijk worden we echter geconfronteerd met een dreigende uitputting van onvervangbare grondstoffen en de verslechtering van het leefklimaat. Steeds meer stelt zich de vraag naar duurzaamheid, een manier van leven die onze aarde minder belast en meer aandacht schenkt aan  een kwalitatieve leefstijl. Less is more. Maar zijn wij als kinderen van een consumptiecultuur daar nog wel  toe bereid? We hebben dringend nood aan politieke moed en verantwoord leiderschap. Op die basis kan bij mensen een mondiale verantwoordelijkheid groeien: de kracht van versobering.

Angst maakt in onze huidige wereld een steeds groter deel uit van het bestaan. Mensen zijn bang geworden. Ze hebben het gevoel haast overal bedreigd te zijn. Dat niet alleen in de onmiddellijke dagelijkse leefomgeving, maar ook op mondiaal vlak. Angst voor ziektes en onbekende virussen, voor straatcriminaliteit en steekpartijen, voor kindermisbruik, genetische manipulatie, milieuverontreiniging,  voor het verlies van de job, voor de steeds grotere toestroom van vreemdelingen, voor terroristische aanslagen overal ter wereld, noem maar op. De angst dat er iets mis kan gaan, dat er iets onherroepelijk kan gebeuren met je zelf of je gezin of dat iedere daad negatieve gevolgen kan hebben, is een onlosmakelijk deel geworden van onze samenleving. Sterker nog, angst bepaalt in steeds grotere mate niet alleen wat we wel of niet doen, maar ook onze motivatie om iets te doen. Je hoort steeds vaker de roep om veiligheid, voorzichtigheid, zekerheid, het beperken van risico’s, de vraag naar sterkere controles en nultolerantie, blauw op straat, affiches ‘zonder haat straat’, enzovoort. Maar is die angst wel gegrond? Wordt zij niet opgeklopt door de dagelijkse beelden en berichten in de nieuwsmedia en door allerlei instanties die er economisch nut uit halen? We moeten vermijden in een angstpsychose terecht te komen en durven zien dat de huidige situatie -zeker in het westen-  misschien wel een mate van veiligheid biedt die uniek is in de geschiedenis. Misschien moeten we zelfs leren zien dat de angst zelf de grootste bedreiging vormt voor onze toekomst.

Men spreekt vandaag veel over de groeiende kloof tussen rijke en arme landen, maar men lukt er niet in het tij te keren. De cijfers zijn onrustbarend. Volgens het World Development Report 2007 van de Wereldbank beschikken vandaag de 15,7 % van de mensen die wonen in rijke landen over 79 % van het totale mondiale inkomen, terwijl de andere 84,3 % het resterende 21 procent moet delen.  Jaarlijks sterven 10 miljoen kinderen aan de gevolgen van die armoede. Sommigen spreken in dit verband over één van de grootste misdaden tegen de menselijkheid. Waarom voelen we ons niet schuldig?  De meeste mensen staan niet stil bij dit probleem omdat ze er geen besef van hebben hoe ons westers leefpatroon de basis vormt van deze enorme wantoestanden. Het lijkt een ver-van-mijjn-bed show. Bovendien, zo denken ze, we doen toch veel voor ontwikkelingshulp en besteden heel veel geld aan het wereldwijd bestrijden van de armoede en de onderdrukking. Doen we dan niet genoeg? Hoeveel moeten we dan van onze rijkdom afstaan? En ligt de oorzaak van het probleem niet bij de plaatselijke bevolking en hun leiders zelf? Om dat te onderstrepen, schermt men nogal makkelijk met voorbeelden als China, Singapore en ook enkele Afrikaanse landen die erin geslaagd zijn tegen de stroom op te roeien en zelfs enige welvaart te creëren. Toch moeten we dit met een korreltje zout nemen. In de meeste arme landen verergert de armoede. Kunnen we dan daar niets aan doen? De regeringsleiders van de rijke landen hebben in 2000 bij de opmaak van de milleniumdoelstellingen beloofd de armoede tegen 2015 tot de helft terug te brengen. Maar voorlopig ziet het er niet naar uit dat dit project gaat lukken, integendeel we gaan er in verschillende plekken zelfs nog op achteruit. Er is blijkbaar meer nodig dan goede bedoelingen en ronkende verklaringen. Er moet een grondige mentaliteitsverandering komen in de rijke landen.

Dromen, vooral dagdromen, is op weg gaan, verlangen, een beetje uit jezelf treden. Het is een speelse confrontratie met ‘het andere’. Het begrip ‘het andere’ roept enorm veel op. Je komt het voortdurend tegen in allerlei samenstellingen. Bijvoorbeeld als titel van organisaties en manifestaties of als reclameboodschap: het Andere Boek, het Andere Reizen, het Andere Landschap,  het Andere Amerika, het Andere Oosten, het Andere Speelgoed, het Andere Gezicht van de Techniek, zelfs het Andere Koffiesysteem. Maar we spreken ook over het andere geslacht, het andere debat over Europa, het andere team, het andere eind van de wereld, van het ene uiterste in het andere, het andere ras, het andere gelaat,  het andere aanvaarden, omgaan met ‘het andere’. Hoe komt het toch dat we zoveel over ‘het andere’ spreken en dromen? Is dit een teken van ontevredenheid met ons dagelijks lot of is het eerder zoeken naar verruiming, het openen van perspectieven? De volksmond zegt makkelijk dat dromen bedrog zijn, maar vertellen dromen ons ook niet over wat we zouden willen zijn of doen? Maken ze in ons dan niet het verlangen wakker naar een betere wereld, naar wat nog niet is, maar wat nog komen moet. Dromen van het andere heeft wellicht iets te maken met onze onstilbare honger naar intenser geluk, met het willen overschrijden van onze grenzen, onze geslotenheid. Dromen van ‘het andere’ is dan leven met een open geest, zoeken naar verdere vervulling. Enkele modellen - louter bij wijze van associatie - geven een beeld: in reizen, in tuinen en boomhutten, in de religieuze utopie en in onze dromen van een betere wereld.