ZIJN WIJ KLAAR OM HET BIOCHEMISCH TERRORISME AAN TE PAKKEN?

Een andere wereld.
Een rampscenario in de Nieuwstraat.
De hulpverlening.
De rampenplannen.
De medische training en meer.
Initiatieven van de overheid?
Een voorstel. 
Ter afronding. 
 

Een andere wereld.

Sedert 11 september 2001 is er iets in onze wereld veranderd. Het was geen waanzinnige rampenfilm die ons netvlies waarnam op die dag. Het waren wel de rechtstreekse televisiebeelden van de terroristische aanslag op de twee torens van het World Trade Center in New York die ons verbijsterden en nog steeds met ongeloof vervullen. Wie had dit nu voor mogelijk geacht, passagiersvliegtuigen gebruiken als vliegende bommen bij een terroristische aanslag? Achteraf zou blijken dat de Amerikaanse veiligheidsdiensten wel her en der wat informatie omtrent een mogelijke dergelijke creatieve terroristische actie hadden bijeen gesprokkeld. De gegevens bleken echter te laag te scoren op de geloofwaardigheidsschaal. Men had eerder een biologische of chemische aanslag verwacht. Een gesimuleerde aanval van bioterroristen in de jaren zestig op Manhattan vanuit een bootje bracht aan het licht dat een wolk van bacteriën, verspreid door een gunstige wind, wel eens een half miljoen dodelijke slachtoffers zou kunnen maken. Ook de terrorist is soms in zijn daden onvoorspelbaar. De miltvuurbesmetting, die kort nadien de nervositeit deed toenemen en de onmacht aantoonde in de Verenigde Staten maar ook daar buiten, was kleinschalig met een beperkt aantal slachtoffers. Ondertussen wordt de Amerikaanse publieke opinie met een zekere regelmaat gesensibiliseerd voor mogelijke nakende aanslagen, die gelukkig uitblijven. Tevens stelt de "homeland defense" alles in het werk elk terroristisch initiatief in de kiem te smoren en worden de nodige middelen voorzien om het thuisland te beschermen, te waarschuwen en medisch te behandelen. De massale preventieve inenting tegen een pokkenepidemie, als het gevolg van een eventuele terroristische daad, is inmiddels gestart. Ook blijft men op een realistische manier met een biochemische bedreiging rekening houden.

Het hele terroristisch gedoe lijkt echter aan deze zijde van de oceaan niet echt meer voor veel ongerustheid te zorgen. In Europa in het algemeen, en in België in het bijzonder wordt de terroristische bedreiging schijnbaar naar de achtergrond verschoven. Weliswaar kan een vermeende terrorist-voetballer vanuit de gevangenis wat belangstelling opwekken, door zijn zogezegde plannen voor een aanslag op een militaire vliegbasis toe te lichten.

Hier en daar in Europa verricht men degelijk huiswerk om verdachte individuen, met terroristische trekjes, achter slot en grendel te steken. De recente actie van de Engelse politie, om een groep die zich bijzonder voor ricine (een uiterst giftige stof die door een bacterie wordt afgescheiden) interesseert in verzekerde bewaring te nemen, lijkt sommigen toch licht te beroeren. Evenzeer blijven specialisten van mening dat het gevaar voor aanslagen met biologische en chemische wapens reëel is, dat ze verschrikkelijk veel ellende kunnen aanrichten en dat we ons ertegen moeten beschermen. Deze stelling is ook van toepassing voor België. Een verwittigd man zou er twee moeten waard zijn. Een biochemische terroristische aanval heeft immers heel wat meer dramatische gevolgen dan een dioxinecrisis, en zeker indien men er niet of onvoldoende is op voorbereid. Laten we even bekijken hoe bij ons de vork aan de steel zit.

BEGIN PAGINA.

Een rampscenario in de Nieuwstraat.

We kleuren even een klein rampscenario, dat op een internationaal congres aan bod kwam, Belgisch in. Een groep terroristen verspreidt een biologisch wapen, bijvoorbeeld op een zaterdagnamiddag in de overvolle Brusselse Nieuwstraat, het dodelijke pokken virus. 1500 mensen geraken besmet en moeten zo snel mogelijk met een vaccin worden ingeënt, willen ze nog enige kans hebben op overleven. Kiezen de terroristen echter voor een chemisch wapen dan zullen er in dezelfde Nieuwstraat minimum duizend shoppende mensen besmet geraken, waarvan er vrijwel 400 direct zullen overlijden. Het gaat hier dus over een voorzichtige schatting van de cijfers. De weersomstandigheden, de interventietijd van de hulpdiensten, de eerste zorgen, het sorteren van de slachtoffers, de evacuatie, de ontsmetting, de behandeling van de besmette personen in een uitgerust hospitaal, het zijn zowat de belangrijkste factoren die het aantal slachtoffers nog kan beïnvloeden.
 
Laten we nu even chronologisch overlopen hoe we in België dergelijk scenario al of niet als fantasie moeten bestempelen. Een moderne terrorist blijkt meer en meer vindingrijk te zijn en zal dus vaak zijn laakbare bedoelingen op een totaal onverwachte manier in daden omzetten. Hier spelen bijgevolg de nationale inlichtingendiensten een cruciale rol. Vorig jaar vielen vooral in de buitenlandse pers enkele krantenkoppen op zoals "Belgium is the launch pad for terrorists" en "Belgium is the epicentre of terrorism in Europe". Om verschillende redenen kunnen deze beweringen voor waar worden aangenomen. Een klein dichtbevolkt land, met hoge industrialisatie voorzien van een dicht wegennet zonder gecontroleerde landsgrenzen en bovendien nog de zetel van talrijke militaire, politieke en financiële instellingen, kan een droomscenario vormen voor de kandidaat-terrorist. Onze inlichtingendiensten zouden dus best goed op hun hoede zijn. Indien we de minister van Binnenlandse Zaken horen verkondigen dat hij een aparte federale Directie voor de Veiligheid wil oprichten (met vertegenwoordigers van de federale politie, de Staatsveiligheid, de militaire inlichtingen, de dienst Vreemdelingenzaken, de Algemene Rijkspolitie, met een nationaal magistraat en een vertegenwoordiger van Buitenlandse Zaken), die verantwoordelijk zou worden voor alles wat de openbare veiligheid aangaat, is dit één gegeven.

Een volgende gegeven is de verklaring van de nieuwe administrateur-generaal van de Staatsveiligheid, die kort na zijn inauguratie in 2002 te kennen geeft dat hij 100 agenten meer wil om het terrorisme te bestrijden. Hij blijkt trouwens ook de overdreven parlementaire inspectie- ijver via het comité I, die de diensten van de Staatsveiligheid vleugellam maken, niet erg te waarderen. Een laatste vaststelling is de niet aflatende druk van de federale politie om de terrorismebestrijding van de Staatsveiligheid af te snoepen. Geef toe, dit is niet echt een comfortabele situatie om tijdig betrouwbare inlichtingen te verzamelen aangaande mogelijke terreurdaden. Draaide ook voor 11 september 2001 niet één en ander vierkant bij de diverse Amerikaanse inlichtingendiensten? We zullen uiteindelijk nog geloof moeten hechten aan het citaat van Napoleon, die niet erg veel vertrouwen had in zijn inlichtingendiensten.

BEGIN PAGINA.

De hulpverlening.

Vermits het voorkomen van een terroristische aanslag door een tijdige ingreep van de inlichtingendiensten niet zo voor de hand ligt, zal een chemisch scenario, zoals eerder beschreven, waarschijnlijk eerst de ambulancediensten op de plaats van het onheil brengen. Zij zijn getraind om een eerste analyse te maken van de toestand. In ons voorbeeld zal dit ongetwijfeld aanleiding geven tot de afkondiging van de hoogste fase van het rampenplan. Men mag verwachten dat het nationaal rampenplan binnen een redelijke termijn wordt afgekondigd. Dat een snelle interventie veel mensenlevens kan redden bij een chemische besmetting hoeft geen betoog. Een hele armada van hulp- en politiediensten zal zich naar de plaats van het onheil begeven. Hier zal de lokale commandant (on-scene commander) de diverse activiteiten coördineren: de hulpoperaties, de medische hulp, de beveiliging, de logistieke steun en de informatie van de bevolking. Zijn taak is veeleisend en hij is de sleutelfiguur in de hele interventie. Tot wat een terroristische daad, van nationale omvang kan aanleiding geven, is hier te lezen in het verslag van de aanslag met sarin in de metro van Tokyo. Wat een ramp van dergelijke omvang, (die zelfs kleinschaliger is dan de aanslag uit ons Nieuwstraat-scenario), in België zou kunnen betekenen, roept toch enkele verontrustende vragen op. Wel moet vooraf gezegd dat onze hulpdiensten, voor rampen op lokaal niveau, blijk geven van heel wat bekwaamheid. Ze kunnen beroep doen op degelijke alarmplannen, die spijtig genoeg echter het grote stilzwijgen bewaren over terroristische aanslagen van biochemische aard. De federale overheid blijkt hier ernstig tekort te schieten, maar daarover straks meer. Indien we het internet afschuimen naar informatie van biochemisch, terroristische aard, komen we van een erg kale reis thuis. De lachspieren worden wel erg geprikkeld indien we via de media kunnen vernemen dat op nauwelijks een maand na de aanslag van 11 september Volksgezondheid werkt aan rampenplannen tegen biochemisch terrorisme en in die 4 weken tijd de klassieke scenario's al heeft aangevuld met de allernieuwste rampenplannen die na deze aanslag zijn uitgedokterd. Bovendien blijken op hetzelfde ogenblik de hulpdiensten in België paraat te zijn voor terreuraanslagen want zij hebben een cursus eerste hulp bij terroristische aanvallen gevolgd. Wat denkt u trouwens over de verklaring begin 2003 van de minister van Binnenlandse Zaken, die via een nieuw koninklijk besluit een noodplan voor crisisgebeurtenissen en crisissituaties wil lanceren, dat een coördinatie of een beheer op nationaal niveau vereist. Er is dus toch nog heel wat werk aan de winkel.

BEGIN PAGINA.

De rampenplannen.

Het doorsnuffelen van een provinciaal rampenplan (met mijn felicitaties voor de opstellers) leert dat men bij een nucleair incident in Doel gepast kan reageren. Toch blijkt de ontsmetting van besmette personen een zwak punt want de decontaminatiecapaciteit van de ziekenhuizen is onvoldoende om een grote massa op te vangen. De niet gekwetste bevolking dient trouwens zelf thuis voor ontsmetting te zorgen onder de eigen douche. Maar hoe gaat men dan dit ontsmettingsprobleem oplossen bij een chemische terreurdaad? De decontaminatiewagen van de Civiele Bescherming kan weliswaar 48 personen per uur behandelen. Voor de grote massa kan men beroep doen op het leger. Een mobiel Kärcher-station van de luchtcomponent is in staat na een uur voor 14 ontsmettingsspuiten te zorgen, maar dan moet dat wel in duidelijke plannen zijn neergeschreven, met contactpersonen, met liefst gemeenschappelijke procedures te velde en met af en toe een oefening om de plannen bij te sturen. Ik kan me trouwens niet van de indruk ontdoen dat er op een onvoldoende wijze beroep gedaan wordt op de expertise van de Krijgsmacht, waar sommigen nochtans regelmatig aan strenge NAVO-evaluaties worden onderworpen in de afhandeling van ondermeer biochemische en terroristische incidenten, hierbij uitmuntende resultaten behalen en wiens modern materieel meer ten dienste kan gesteld worden van de gemeenschap.
De ontsmetting van slachtoffers is dus een zwak punt. Indien dit niet op de plaats van de ramp kan gebeuren, in ons scenario in de Nieuwstraat, dan zullen ook in eerste instantie de ambulances besmet geraken en zal men de chemisch besmette personen in een hospitaal binnenbrengen waar geen ontsmetting voor handen is. Een operatief ingrijpen in een operatiezaal zal dus geschieden in een besmette omgeving, met alle gevolgen van dien. Dat het ook anders kan bewijst dit Amerikaans hospitaal met ontsmettingsstation, waar de besmette patiënt grondig wordt ontsmet vooraleer hij verder wordt verzorgd.

De medische training en meer.

Trouwens zijn velen van mening dat de noodzaak voor de training van het medisch management bij chemische ongevallen nooit groter geweest is dan nu. Training is trouwens het sleutelwoord dat in talrijke rapporten van de Amerikaanse General Account Office opduikt, en zeker op medisch gebied. In deze studie wordt de noodzaak van training benadrukt maar komt tevens de rol van de hogere instanties aan bod. Ik kan me moeilijk voorstellen dat het bij ons anders zou zijn. Misschien is nu het geschikte moment aangebroken om de rol van onze federale overheid in het biochemisch terrorisme even door te lichten om nadien enkele voorstellen te formuleren. Om het aantal slachtoffers bij een eventueel Nieuwstraat-scenario zoveel mogelijk te beperken kunnen we voor het ogenblik niet spreken van een geruststellende toestand. Ik hoop trouwens dat het succesvol  indijken van een mond-en-klauwzeer epidemie geen aanleiding heeft gegeven tot overmoed, zelfoverschatting of optimisme. De epidemie heeft gewezen op de gevaren van bioterrorisme, maar deze laatste bedreiging moet toch iets ruimer bekeken worden. Dat de Hoge Gezondheidsraad al einde 2001 via de werkgroep Biologisch en Chemisch terrorisme inspeelde op de actualiteit is lovenswaardig. Hun verslag benadrukt het belang van de aanpassing van het medisch luik van de rampenplannen, met de belangrijke taak van de doelgroepen zoals spoedopnames en medische directeurs van de provinciale rampenplannen. De doorverwijzing naar vooral buitenlandse, lees Amerikaanse, bronnen getuigt niet echt van veel inventiviteit. Meer diepgaand werk wordt verricht door hun Nederlandse collega's in hun bevindingen over de verdediging tegen bioterrorisme. We kunnen in feite niet anders dan toegeven dat er een grote kloof bestaat tussen de bodem en de top van de rampen-response-piramide. Het topniveau blijkt helemaal niet overtuigd te zijn van de ernst van de bedreiging. De noodzaak van een gepast technisch en tactisch voorbereidingsplan wordt bijgevolg door hen niet in vraag gesteld. Het ontbreken van een budget voor training of uitrusting is voor hen dan ook het logisch gevolg. De man van de politiek wil geen middelen besteden aan gebeurtenissen, die waarschijnlijk nooit zullen plaats hebben tijdens de periode dat hij aan het bewind is. Dat het ook anders kan, bewijst de enorme Amerikaanse inhaalbeweging bij de bestrijding van het terrorisme. Dat het ook iets minder mag zijn, leren we uit de Italiaanse investering van 60 miljoen euro om de mogelijke aanval met  massavernietigingswapens te voorkomen. Nederland heeft van zijn kant 103 miljoen euro voorzien om het land NBC-klaar te maken. Voor België zijn ons geen cijfers bekend. Dat het de moeite loont om te investeren in een chemische en biologische paraatheid ter bestrijding van van het terrorisme toont deze analyse aan.

BEGIN PAGINA.

Initiatieven van de overheid?

Wat zou de Belgische overheid kunnen ondernemen om haar bevolking beter voor te bereiden op een biochemische, terroristische wandaad? De hiernavolgende voorstellen hoeven trouwens niet eens allen kostelijk te zijn.
Wat in België op de eerste plaats ontbreekt, is informatie. In de meeste landen rondom ons ligt dit wel enigszins anders. Dat gepaste informatie van de overheid levensreddend kan zijn, konden we ondermeer al lezen in de editie van EOS magazine (Wetenschap en Technologie voor Mens en Maatschappij) van november 2001. "Daarom is het van het grootste belang dat niet alleen mondiale, nationale en lokale overheden ons zo snel mogelijk over de mogelijke gevolgen ervan informeren. Medici en paramedici moeten optimaal op het onvoorstelbare worden voorbereid. Burgers moeten worden geleerd, zonder daarbij meteen om het geringste kuchje in paniek te slaan, belangrijke symptomen van andere te onderscheiden, want alleen snel detecteren en ingrijpen kan levens redden". Hier wringt dus inderdaad het Belgische schoentje. Buiten de jodiumcampagne voor personen die in een straal van 20 kilometer van een nucleaire centrale verblijven, werd er tot nog toe weinig informatie verschaft door onze overheid. Wat fundamentele informatie over mogelijke incidenten (reactie, eerste zorgen, bescherming) is een morele plicht, hoeft geen aanleiding te zijn voor paniekreacties en zal de burger ook niet aanzetten tot het aankopen van gasmaskers, beschermingskledij of huishoudelijke beschermingsmodules. Elke Belg zou bijvoorbeeld moeten weten dat bij een mogelijke gasbesmetting onmiddellijk een (liefst natte) doek (sjaal, zakdoek,...) voor de mond wordt geplaatst. Enkele overlevenden van het gebruik van een te actieve aërosol in de opera van Moskou in oktober 2002 getuigden trouwens dat dit hun eerste reactie was. Wat deze basisinformatie verder voor elke burger zou kunnen zijn, kan je hier vinden. Het is een beknopte weergave van wat ondermeer sommige van onze dienstplichtigen destijds kenden en toepasten tijdens oefeningen en evaluaties. Bij het geven van antwoorden, op courante vragen aangaande bioterrorisme, zou men zich hier kunnen inspireren.

Onze eerstelijns hulpverlening (brandweer, ambulancepersoneel, politiemensen) getuigt regelmatig  van veel bekwaamheid en motivatie. Zij zouden in eerste instantie optimaal moeten kunnen beschermd worden. Dit vraagt bijgevolg om investeringen. Gasmaskers, beschermingskledij maar ook detectieapparatuur (liefst zoals gebruikt in het leger) zijn een prioritaire noodzaak. Ook ontsmettingsapparatuur, onmiddellijk beschikbaar op de plaats van een terroristische aanslag, is van overlevingsbelang.
Van zodra de slachtoffers op een degelijke manier ontsmet zijn, kunnen zij uiteindelijk vanuit de Nieuwstraat naar het dichts bijzijnde hospitaal vervoerd worden. We mogen veronderstellen dat voldoende hospitalen in de omgeving in staat zijn om de chemisch besmette personen op te vangen, desnoods meer grondig ontsmetten en te verzorgen in daartoe uitgeruste lokalen met getraind en volledig uitgerust medisch personeel. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat er nog heel wat inspanningen, en niet alleen van budgettaire aard, nodig zijn om dit scenario, vooral voor het slachtoffer, ideaal te doen verlopen. Het weze nogmaals herhaald dat in verschillende landen momenteel deze inspanningen wel geleverd worden en dat men de biochemische bedreiging, die van terroristen uitgaat, ook op het medisch vlak realistisch benadert. De hospitalisatie van besmette slachtoffers, de opleiding en de training kunnen niet over het hoofd worden gezien. Oefening baart nu eenmaal kunst. Een medisch specialist een stethoscoop laten bedienen en een injectie laten geven, gehuld in gasmasker en beschermingskledij, zou wel eens moeilijker kunnen zijn dan op het eerste zicht lijkt.
Ten slotte zouden we ons kunnen afvragen of er ook niet kan geïnvesteerd worden in een automatisch alarmeringssysteem, dat permanent de medische gegevens van de aangesloten hospitalen scant en alarm slaat van zodra er verdachte ziekteverschijnselen optreden die kunnen wijzen op een ziekte van bioterroristische oorsprong. Het systeem LEADERS (Lightweight Epidemiology Advanced Detection and Emergency Response System) lijkt in de VSA nogal wat succes te kennen. Als Bill Gates een netwerk mag uitbouwen tussen de Belgische ambassades om vlugger terroristen-vrije visums te verlenen, dan zou men mogen veronderstellen dat LEADERS ook zijn kans mag krijgen.

BEGIN PAGINA.

Een voorstel.


Om af te ronden zouden de bevoegde instanties misschien het volgende voorstel nog in overweging kunnen nemen. Uit mijn militair verleden weet ik dat er zich op de uit gebruik genomen vliegbasis van Brustem/Sint Truiden een vrij intacte gewezen smaldeelbunker bevindt. Deze betonnen constructie, die binnenin elektrisch ontmanteld werd, is volledig uitgerust om personen die het slachtoffer werden van een NBC- (Nucleair Biologisch Chemisch) voorval volledig te ontsmetten. Tevens zijn er verschillende lokalen beschikbaar, die in het kader van een optimale NBC-paraatheid en behandeling zouden kunnen gebruikt worden. De vrij centrale ligging in België en de aanwezigheid van een gewezen vliegveld zijn niet te verwaarlozen pluspunten. De uitbouw van deze bunker tot een trainings-, kennis- en behandelingscentrum van NBC-incidenten en wandaden van terroristen zou bovendien ook wel eens sommige bedrijven kunnen interesseren. De markt van individueel en collectief NBC beschermingsmaterieel en aanverwante uitrustingen blijkt immers een gestadige groei te kennen.
Voor diegenen die zich nog verder willen verdiepen in de materie van biochemische paraatheid kunnen terecht bij de KSMD (Koninklijke School Medische Dienst) of bij deze gedetailleerde beschrijving van alle medische aspecten van chemische en biologische oorlogvoering.

Ter afronding. 
 
Hopelijk is hetgeen voorafgaat een kleine bijdrage tot het sensibiliseren van alle betrokkenen, politieke autoriteiten, openbare diensten zowel als private ondernemingen die (on)gewild hand- en spandiensten kunnen leveren aan malafide individuen of organisaties. Ook ben ik van mening, dat het brede publiek recht heeft op dit soort informatie. Om op een geloofwaardige manier het hoofd te kunnen bieden aan de dreiging van het biochemisch terrorisme zijn geld, goede wil en luisterbereidheid onmisbaar. Voorlopig, en laten we hopen dat het zo blijft, behoort een Nieuwstraat-scenario tot het domein van de fantasie. Laten we ons echter toch maar goed voorbereiden op de eventualiteit. De situatie in België, in de bestrijding van het terrorisme van biologische en chemische aard, is in meer dan één domein verontrustend te noemen. Kleine initiatieven kunnen een enorme meerwaarde hebben. De verlaten smaldeelbunker op de voormalige vliegbasis van Brustem kan nu nog in aanmerking komen als een NBC trainingscentrum. 
Zich verzekeren voor een calamiteit, van welke omvang dan ook, kost nu eenmaal geld. En inderdaad, een goede voorbereiding spaart tijd en spaart ook mensenlevens.

BEGIN PAGINA.                                                                                                               

Updated 22 februari 2006.