Yasmina Reza in het licht van de schemering (Le Monde, 20-1-04)

"Net als mijn personages heb ik altijd het gevoel tijd tekort te komen tegenover de dood", bemerkt de auteur van 'Une pièce espagnole', een nieuwe tekst die door Luc Bondy geregisseerd wordt in het theater van la Madeleine.
"Ik verafschuw het over mezelf te praten." Yasmina Reza houdt er niet van al te zeer in de kijker te staan. Het spel van interviews geven lijkt haar van bedenkelijke smaak. Het ongemak beroemd te zijn. "Je bent gedwongen jezelf urenlang publiek bloot te geven." Wat een ramp! Meestal zorgt Yasmina Reza ervoor te ontsnappen aan wat ze een 'kunstmatige oefening' is, tot vervelend toe herhaald. "Er is geen enkele reden de waarheid te vertellen in interviews." Dat alles laat ze zich zonder enige woede ontvallen. Eerder als een plotse ingeving van luciditeit, of een lichte verveeldheid. Wat een idee ook, stukken te schrijven die over de hele wereld opgevoerd worden.
Want Yasmina Reza pakt opnieuw uit in het theater van la Madeleine met een nieuwe tekst, 'Une pièce espagnole' -regie van Luc Bondy- met een indrukwekkende rolverdeling: Bulle Ogier, Marianne Denicourt, Dominique Reymond, André Marcon en Thierry Fortineau... Verrassing: het stuk begint met... een interview. Denkbeeldig, dat wel. "Acteurs zijn lafbekken" haalt de toneelspeler brutaal uit. Een ironische openingszin, waaruit wat bittere melancholie spreekt. De hele toonzetting van het stuk baadt in zacht schemerlicht. "Wanneer je een personage en zijn entourage verlaat, heb je meer heimwee dan wanneer je een bestaande plaats verlaat", zegt de man.
Het lijdt geen twijfel dat Yasmina Reza zich met een zekere wellust nestelt in haar personages. "Ik verwerkte meer van mezelf in dit stuk dan in enig ander." Maar ze wacht er zich wel voor de ervaring van acteur te vergelijken met die van schrijfster, die vindt ze radicaal verschillend. Ze heeft het geluk beide posities te kennen, al beschouwt ze zichzelf absoluut niet als een comédienne. "Ik speel zo nu en dan, ik vind dat amusant, maar het is mijn beroep niet", zegt ze. Verbazend voor iemand die tot twee keer toe haar toegangsproef tot het conservatorium gedaan heeft en die meegespeeld heeft in haar vorige stuk 'Trois versions de la vie'. Wat me plezier doet, in het feit op toneel te staan, is het spel. Maar ik verafschuw wat erbij komt kijken: het beeld, het feit door anderen begeerd te worden. Dat stemt niet met mijn aard overeen... Ik vind dat vreemd, dat men me de hele tijd het beeld voorhoudt van iemand die overduidelijk schitterende resultaten behaalt, maar dat ik er niet in slaag me zo te zien."
We hebben haar toch pas nog gezien in 'Loin' van André Téchiné? "In feite was ik daar niet zo op uit. Hij schreef die rol omdat ik hem tot dat personage geïnspireerd had. Maar het leek me niet zo interessant mijn eigen personage te spelen."

In 1994 werd Yasmina Reza van de ene dag op de andere een dramaturge met internationale faam, dankzij 'Art' (in een regie van Patrice Kerbrat, met Pierre Arditi, Fabrice Luchini en Pierre Vaneck). Het stuk werd vertaald in 20 talen en kreeg talrijke prijzen, waaronder een Tony Award voor beste acteur in de Verenigde Staten. Het was de eerste keer dat die prijs toegekend werd aan een niet-Engelstalige auteur. Acteur Sean Connery wilde de rechten kopen voor een filmversie, maar Yasmina Reza heeft voorzichtig geweigerd. "Toen hij contact met me nam, was er al internationale vraag naar het stuk. Daarnaast zag ik de mogelijkheid opduiken dat ik overal ter wereld zou kunnen werken. Tenslotte heeft Sean Connery toch de rechten gekocht, maar dan voor theater." De voorstellen stromen toe. Yasmina Reza had een carrière in de Verenigde Staten kunnen opbouwen, werkend voor de film. Maar dat interesseert haar helemaal niet. "In feite kwam ik helemaal niet in de verleiding. Ik weet waarnaar ik verlang. Hollywood spreekt me geenszins aan. Niets spreekt me daar aan."
In 1999 haalt 'Une désolation', haar eerste roman de kaap van 100.000 verkochte exemplaren. Het zelfde jaar zit ze in de jury van het festival van Cannes, onder voorzitterschap van David Cronenberg. Zei er iemand schitterend? Yasmina Reza is een succesauteur. Haar boeken verkopen als zoete broodjes. Haar werk wordt bestudeerd aan de universiteit. Maar die thesissen verwonderen en intrigeren haar. "Ik houd niet van die commentaren, van dat uitleggen van mijn teksten. Ik ben trouwens het minst goed geplaatst om over mijn boeken te spreken. Waarom schrijf je? Waarom zou je, naast je leven, nog een tweede, evenwijdig leven hebben dat enkel op papier bestaat. Ik zou het niet weten." Als we een antwoord zouden moeten schetsen, zou het in het geval van Yasmina Reza een poging zijn om de vliedende tijd te verschalken. Het vlieden van de tijd, van de dagen, de jaren, is één van de terugkerende thema's in haar oeuvre. Niet 'A la recherche du temps perdu', maar een kleine muziek van het leven, getekend door angst tegenover wat wegstroomt en wat men niet kan controleren. De menselijke zwakheid. "Mijn personages zijn mensen die ontsporen, die vastlopen, het zijn zeer impulsieve mensen die tenslotte alle fatsoen opzij zetten en die in het algemeen een eerder pessimistische levensvisie hebben."
In 'Adam Haberberg', haar nieuwste roman, beschrijft ze de verdwazing van een schrijver van 47 jaar, vader van twee kinderen, wiens boeken geen enkel succes kennen. Hij is onbevredigd, zwartgallig. Hij komt een oude kennis tegen, iemand die hij jaren niet gezien heeft. Een schoolvriendin, compleet zijn tegendeel. Ze is vertegenwoordigster in derivaten. Zij hebben elkaar niets te vertellen, maar toch gaat hij, tegen elke verwachting in, met haar mee naar huis, in Viry-Châtillon. Toch gebeurt er niets tussen hen beiden, want hun levensverhaal is te verschillend.
"Hij ontzegt haar het recht hem te beoordelen, want zij kan niet begrijpen wie hij is", legt Yasmina Reza uit. "De laatste twintig pagina's van die roman vatten al mijn schrijfwerk samen."
Luc Bondy, die in 2000 de oerversie van 'Trois versions de la vie', het vorige stuk van Yasmina Reza, regisseerde in het Burgtheater in Wenen, stelt haar opnieuw voor een werk van haar op de scène te brengen. Op drie maanden tijd schrijft ze 'Une pièce espagnole', waar ze weer een goocheltoer uithaalt. De tekst werkt op verschillende niveaus. De personages zijn eerst acteurs die het stuk van een zekere Olmo Panero repeteren. Daarnaast zijn ze natuurlijk ook de figuren van het stuk in kwestie... "Ik schrijf met een muzikale helderheid, niet met overdachte intelligentie. Niet de woorden zijn belangrijk in mijn teksten, wel de geheime nerven die onder de tekst lopen." Het schrijven van Yasmina Reza ontplooit zich zoals een landschap, waarin de samenloop getekend wordt van levenslopen in een bepaalde ruimte en tijd. Het zijn tegenstrijdige stromen, waarin de tragische tonaliteit getemperd wordt door een vibrerende liefde voor het leven. "Al mijn personages zitten halfweg hun leven, met het gevoel over te hellen naar de dood", zegt Yasmina Reza. "Dat is iets wat ik altijd aangevoeld heb. Ook op mijn twintigste. Dat gevoel tijd tekort te komen en over te hellen naar de dood."

Interview door Hugues Le Tanneur, Le Monde