Mei 2009

Op het boeddhistische pad – Een religie zonder geloof

Aansluitend met ons artikel op het boeddhistische pad - een religie zonder waarheid, benaderen we nogmaals het Indiase denken welke in het algemeen nauw verwant is aan religie, en vooral in het boeddhisme wordt deze verwantschap duidelijker, namelijk de mens te leren hoe hij zich kan bevrijden van gebondenheid aan deze wereld en hoe hij bevrijding of nirvana, zoals boeddhisten het noemen, kan bereiken.

Nu bekijken we wat nader de vier edele waarheden en vervolgens het dharma. Zo houdt dit boeddhistische pad naar bevrijding een diepgaand psychologische analyse van het individu in, dus door een persoonlijke inzet. Alle boeddhistische leerstellingen, zowel van de hinayana (kleine voertuig) als die van de mahayana (grote voertuig), zijn terug te voeren op de leer van de “vier edele waarheden” die zelf de kern vormt welke Boeddha in Benares (Varanasi) zijn eerste volgelingen voorhield:

1. lijden vaststellen, begrijpen (leven is lijden)

2. oorsprong van het lijden loslaten (oorzaak van het lijden is begeerte)

3. ophouden of beëindigen van het lijden, mogelijkheid van bevrijding verwezenlijken

4. pad van inzicht ontwikkelen

Deze vier louterende waarheden, essentie van het boeddhisme, vormen één geheel van onderlinge verbanden geworteld in de onmiddellijke en persoonlijke ervaring van het hier en nu. Deze zijn geen stellingen die je moet geloven zoals dogma’s, maar uitdagingen tot handelen. De oorsprong daarvan ligt bij de op het zelf gerichte begeerte, dus bij onszelf:

- handelen na begrijpen voordat je reacties je verlammen

- loslaten van begeerte welke een glimp van vrijheidservaring geeft

Het is zoals een medische diagnose, prognose en behandeling.

	Er is niets bijzonder religieus of spiritueels aan dit pad maar meer het ethisch fundament voor een geconcentreerde aandacht, een aandacht in aanwezigheid, waardoor we beter gaan begrijpen en inzicht krijgen, begrijpen hoe de werkelijkheid is... en hoe wijzelf zijn. Toch logisch de oplossing van onze problemen en ons lijden niet buiten onszelf te gaan zoeken... Zo ontdekken we de oorsprong van het lijden: de op het zelf gerichte begeerte in een te drukke wereld vol verleidingen... We krijgen nog steeds niet wat we willen en krijgen nog altijd wat we niet willen... Het komt voort uit het verlangen dat het leven anders is dan het is. De oorzaak zijn wijzelf en de oplossing ligt eveneens in onze eigen geest.
Nu moet er handelen volgen en zo komen we tot het dharma, de handelingen waarmee de vier waarheden gepaard gaan: begrijpen van het lijden wat leidt tot loslaten van de begeerte, wat weer leidt tot het verwezenlijken van het ophouden van de begeerte, wat dan leidt tot het ontwikkelen van het pad. Dus 4 fazen in het proces van het ontwaken zelf: begrijpen rijpt tot loslaten, loslaten culmineert in verwezenlijken, verwezenlijken tot ontwikkelen.
Deze 4 activiteiten maken deel uit van één handelen. De dharmabeoefening bestaat uit alle 4 onderling verbonden activiteiten. Het ontwaken of bewustwording is hier aanwezig. Het ontplooit zich op dit moment in je eigen geest. Wat Boeddha voorhield is niet iets waarin we moeten geloven maar iets wat we kunnen doen. De mens dient te trachten door te dringen in het wezen van eigen angst en conflict, de oorzaken ervan los te laten en het ophouden ervan te realiseren door middel van een concrete of bewustere levenswijze. Dit alles verklaart eveneens de grote verdraagzaamheid in het boeddhisme. Deze praktische levenshouding kan door iedereen in het leven van alledag worden toegepast. Zo kunnen we op een realistische manier tot “ontwaken” komen, in het besef dat al gaande dit pad of deze weg niet betekent dat we er nooit van zullen afwijken. Mensen blijven mensen... maar zij trachten toch het evenwicht te benaderen, de harmonie als een cirkelbeweging rond een as, onze eigen levenslijn. De religie, de enige reële dimensie, de centrale levenswaarde van het Indische leven, wordt overduidelijk in het cultuurpatroon van India. Zo houdt, in boeddhistische “ver-beeld-ing” de oceaan de golven in evenwicht, omdat hij zelf het midden van elke golf is. Zo is de middenweg het balanspunt tussen al dan niet oneindige extremen. Dit is de kern van boeddhistische spiritualiteit, een nieuwe te vormen cultuur van het ontwaken, van bewustwording met kenmerken als vriendschap, integriteit, verbeelding, mededogen, vastberadenheid, ophouden van begeerte, wijsheid, onthechting, enz... Het is in de allereerste plaats een methode, de dharma-beoefening en niet een zoveelste –isme ... Het is niet iets om te geloven maar om te doen, te realiseren ! Aan de mens om de vrijheid van het dharma zelf te proeven in de tijd en ruimte tussen zijn eerste ademhaling en zijn laatste zucht... de tragische vergankelijkheid die de kern van elk leven vormt !?...Afhankelijk van het aspect van het boeddhisme waarmee je in aanraking komt, kan je het identificeren als iets ethisch, een filosofie, een contemplatie, een religie... Al die bestanddelen van het boeddhisme noemt men cultuur, een manier van leven die tot dit ontwaken, deze bewustwording, leidt: “ de cultuur van het ontwaken “ in de huidige pluralistische en erg individualistisch gerichte wereld met al zijn verleidingen, het knagend gevoel dat rondspookt in het vasthouden aan “ik” en “mijn”, het te gericht zijn op eigen ego... Het is belangrijker dat we gaan dan waarheen wij gaan. Toch was ons laatste India bezoek weer een boeiende benadering dit opnieuw daar ter plaatse te kunnen ervaren, de zoveelste ontmoeting en uitdaging tijdens en tussen onze Indische projectbezoeken heen in West Bengal, Meghalaya, Assam, Arunachal Pradesh en Sikkim. Dit oosters denken blijft ons nog steeds erg fascineren, op dat boeddhistische pad... een religie zonder geloof !