I |
JAARTALLEN ALS CHRONOGRAMMEN |
Vooral in de 17de en 18de eeuw was het gebruik van chronogrammen heel populair: het jaartal werd verwerkt in een zin, meestal in het Latijn, die iets over de gebeurtenis zelf zegt. Vaak zijn de letters met getalwaarde als hoofdletters of groter weergegeven, soms hebben ze zelfs een gouden laagje gekregen. Zo vonden we op de achterkant van een oude foto meer bepaald van een gevelde lindeboom die in vorige eeuwen het dorpsplein van Sint-Pietersvoeren sierde de tekst: Ut omnia, cecidit senex tilia Furae Sancti Petri. In het Nederlands: Zoals alles kwam ook de oude linde van Sint-Pietersvoeren aan zijn einde. Om de jaartalwaarde van een chronogram te berekenen, moet je alle letters die een Romeins cijfer zijn dus een getalwaarde hebben , bij elkaar optellen. Meer bepaald: M = 1000, D = 500, C = 100, L = 50, X = 10, V (of U) = 5 en I (of J) = 1. Wat U en J betreft: in teksten uit de Romeinse tijd werden die sowieso altijd als V respectievelijk I geschreven en moest men uit het woordbeeld opmaken hoe ze uitgesproken moesten worden. In latere teksten wordt deze oude schrijfwijze vaak overgenomen, maar er zijn ook tal van voorbeelden waar men U en J schrijft. Bij uitbreiding krijgen ook letters die niet in het Romeinse alfabet voorkwamen een getalwaarde, bijvoorbeeld als ze deel uitmaken van een naam of als het chronogram in een andere taal dan het Latijn is: W (dubbele V) = 10, Y (= IJ) = 2). [*] In de bovenstaande zin komen we dan tot het volgende sommetje: [*] De getalwaarde van Y is niet eenduidig. Er zijn voorbeelden van chronogrammen (in het Nederlands) waar Y overeenkomt met IJ en de getalwaarde 2 heeft. In andere chronogrammen — vooral in het Engels — heeft Y helemaal geen getalwaarde en in een chronogram op de Mozes & Aaronkerk in Amsterdam (zie onderstaande lijst) komt Y overeen met V en heeft getalwaarde 5. Op het Broodhuis in Brussel staat (stond?) een chronogram waarin Y = 1. In het onderstaande programma krijgt Y de getalwaarde 2, wat in sommige gevallen dus een foutieve waarde oplevert. In chronogrammen ontmoet je Y vooral in persoonsnamen. In Vlaamse en Nederlandse chronogrammen van vóór 1600 kreeg ook de letter D geen getalwaarde. Er zijn mij geen voorbeelden bekend van dergelijke chronogrammen op gebouwen, maar Hilton (zie links naar andere sites) citeert er wel een aantal. |