Home
Up

terug naar home

Heef kunst iets te maken met democratie? Voor vele mensen een ongewone en wellicht ook puur theoretische vraag. Zij beschouwen kunst nogal vlug als elitair en moeilijk toegankelijk. Iets voor kunstenaars en dromerige zielen. De kloof tussen de burgers en de kunst is erg groot geworden. Toch worden vandaag vele inspanningen geleverd om de band tussen kunst en democratie nauwer aan te halen. Steeds meer spreekt men over de maatschappelijke rol van de kunst. In België is zelfs een beweging opgericht met de naam ‘Kunst en Democratie’.  Zij stelt zich tot doel de rol en de plaats van kunst en cultuur in de hedendaagse maatschappij te promoten en te verdedigen. Zij wil de band tussen cultuur en democratie verdiepen met het doel de cultuur toegankelijker te maken en cultuur te gebruiken als hefboom voor meer democratie. Zo wordt cultuur en in het bijzonder de kunsten een belangrijk thema op de politieke agenda. In plaats van zich uitsluitend  te richten op de esthetische gevoelens van mensen, kan kunst ook een factor zijn die invloed heeft op  de maatschappij als geheel. Ze kan niet alleen de fundamentele waarden van de samenleving bevestigen of versterken, maar ook mensen oproepen tot verandering en vernieuwing. Door deel te nemen aan allerlei kunstzinnige initiatieven in dorpen, steden, buurten en wijken kunnen mensen meer bewust worden van hun noodzakelijke betrokkenheid op de samenleving. Kunst krijgt dan een rol in de vorming en de versterking van het democratisch bewustzijn aan de basis en kan aldus het sociaal weefsel opnieuw hechter maken. Dat kan helpen om de verzuring en verruwing tegen te gaan die vandaag zoveel ontevreden burgers maakt. Hoe kan de kunst deze belangrijke opdracht realiseren? En zullen de burgers bereid gevonden worden om daaraan mee te werken?

Europa wordt stilaan één. Sinds  1 mei 2004  werd de Europese Unie uitgebreid tot 25 lidstaten. Bovendien staan nog enkele andere landen op de wachtlijst om in de nabije toekomst lid te worden. Dit Europees project is ambitieus en zal Europa politiek en economisch ongetwijfeld sterk op de landkaart zetten. Maar de vraag stelt zich wat deze uitbreiding op termijn gaat betekenen op sociaal niveau.  Gaat Europa er ook sociaal gezien wel bij varen? Europa is vandaag nog altijd vooral een economisch en financieel Europa en nog te weinig een sociaal Europa. Talrijke deskundigen beweren zelfs dat de nieuwe EU afstevent op een sociaal debacle. Volgens hen wordt de Europese verzorgingsstaat straks onbetaalbaar en zullen we hoe dan ook sterk moeten afslanken. De werkloosheid zal sterk toenemen, de spanningen tussen jong en oud rond arbeid en pensioenen zullen groter worden, de toenemende immigratie zal ons hopen geld kosten en moeilijk te beheersen conflicten doen rijzen, de armoede zal wellicht steeds grotere groepen treffen. Zullen deze pessimistische vooruitzichten werkelijkheid worden? Zal Europa in staat zijn om deze dreigingen het hoofd te bieden en een maatschappij te creëren waarin voor allen voldoende kansen zijn om menswaardig te kunnen leven? Dat is wellicht de grootste uitdaging waarmee de EU vandaag geconfronteerd wordt.

 terug naar home

 

Het aantal migranten over de hele wereld is vandaag enorm. Het lijkt wel een permanente volksverhuizing. Schattingen spreken zelfs van 175 miljoen, dat is ongeveer drie procent van de wereldbevolking. Toch is migratie geen nieuw fenomeen. Het is van alle tijden. Mensen zijn altijd in beweging geweest, op zoek naar verbetering of op de vlucht voor ongunstige omstandigheden, armoede, oorlog, godsdiensttwisten, vervolging, enzovoort. Zulke migratiestromen hebben altijd problemen gegeven. De confrontatie met grote groepen migranten riep in het begin bij de plaatselijke bevolking steeds gevoelens van angst, onzekerheid, onveiligheid en verzet wakker. Men vreesde dat de eigen rijkdom en de eigen cultuur geleidelijk zou worden bedreigd of vernietigd door de nieuwkomers. Daarom verzette de lokale bevolking zich meestal sterk tegen elke vorm van vermenging. Maar na enige tijd ebden de spanningen weg en konden de migranten zich goed integreren. Tegelijk echter bleek dat ook de’lokale eigenheid’ niet zo absoluut was als men meestal dacht. De instroom van migranten bracht een nieuwe dynamiek teweeg die het volk een  sterke groeikracht gaf. Het ‘eigen volk’ bleek geen onveranderlijk gegeven te zijn, maar ontwikkelde zich voortdurend. Sterker nog, zonder vreemde impulsen kreeg het ’eigen volk’zelfs minder kansen. Ook hier gold de regel dat stilstaan achteruitgaan betekent. Misschien moet je zelfs stellen dat migratie een natuurlijke noodzaak is om de eigen bevolking niet alleen kwantitatief maar ook  kwalitatief op peil te houden.

          terug naar home

Mensen zijn rusteloze wezens. Zij zijn zelden of nooit tevreden met zichzelf. Daarom zijn zij altijd op zoek naar het andere, het nieuwe, het onbekende. Stilstaan is meestal slechts tijdelijk. Na enige tijd van rust gaat de zoektocht weer verder. Ieder mens wordt als het ware magnetisch aangetrokken door iets wat verder ligt dan hemzelf. Er gaat een onweerstaanbare kracht van uit. Aan de andere kant van de heuvel lijkt het gras altijd groener. Mensen zijn dromers die zich van alles voorstellen over wat over de grens ligt. Dat brengt hen tot reizen, tot steeds weer op weg gaan. Allerlei plaatsen over de hele wereld, ver en dichtbij, brengen mensen in beweging. Zij willen er iets vinden dat ze in het gewone leven blijken te missen, iets dat het saaie leven van alledag doorbreekt. Daarom hebben die plaatsen ook iets heiligs, iets wat hun leven nieuwe zin kan geven, al is het maar voor even. De grote vraag hierbij is wat vandaag de dag heilige plaatsen nog betekenen. Het haastige en drukke leven geeft de mens geen tijd meer om de dingen rustig binnen te laten komen en te verwerken. Zelfs vakantie is voor velen een vermoeiend consumeren geworden of het laten leeglopen van een volle emmer drukte en zorg. De zin voor het heilige ebt weg en de kerken lopen leeg. Verdwijnt daarmee het heilige? Of kunnen we spreken van nieuwe heilige plaatsen? De stranden, de festivals, de winkelgalerijen, de musea, de disco’s, de sauna’s? Zijn dat de nieuwe tempels van een seculiere maatschappij?

terug naar home

Op 1 mei 2004 breidde de Europese Unie zich fors uit met niet minder dan tien landen: Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slovakije, Hongarije, Slovenië, Cyprus en Malta. De EU verruimde van vijftien naar vijfentwintig lidstaten en staat daarmee voor de grootste uitbreiding van haar geschiedenis.  Het lijkt wel een ‘big bang’. Met de huidige uitbreiding kwamen er bijna 80 miljoen mensen bij, ongeveer evenveel als het huidige inwonertal van Duitsland. Velen in de vroegere lidstaten vrezen dat deze uitbreiding rampzalige gevolgen zal hebben zowel op economisch als op sociaal vlak. De nieuwkomers zien het als een geweldige kans om de eigen  ontwikkeling een nieuwe impuls te geven en dromen van een economische heropleving. Ook op politiek vlak stellen zich ernstige problemen. De politieke besluitvorming zal er niet makkelijker op worden, sommigen menen zelfs dat ze door deze uitbreiding onvermijdelijk verlamd zal geraken. De voorstanders van hun kant stellen alle hoop op de nieuwe Europese grondwet als basis voor een slagvaardig en democratisch bestuur. Het nieuwe Europa houdt ongetwijfeld een groot risico in, maar het is tegelijk een geweldig en waardevol project. Deze uitbreiding is een historische gebeurtenis die een einde maakt aan eeuwen van verdeling. Wat twintig jaar geleden nog een illusie leek, wordt nu meer en meer werkelijkheid: ondanks de grote verscheidenheid wordt Europa steeds meer één.

terug naar home

In de volksmond wordt gezegd dat macht altijd gelijk heeft. De ervaring leert dat tegen de wil van de machthebbers over het algemeen weinig in te brengen is. Macht is er immers op uit zichzelf voortdurend te bestendigen. Wie aan de macht is heeft makkelijk de smaak te pakken en geeft zijn macht niet graag meer af.  Dikwijls  zijn dan alle middelen goed om aan de macht te blijven. De Florentijnse politicus Machiavelli (1469-1527) heeft daarover uitvoerig geschreven. Volgens hem heiligt het doel de middelen. Dat is uiteraard een harde stelling die weinig rekening houdt met sociale en ethische vragen. Alleen het resultaat telt. Hoe het bereikt kan worden hangt af van de omstandigheden waarin de macht functioneert. In die opvatting kan je stellen dat macht altijd gelijk heeft, als het resultaat maar goed is. Je zou zo zonder veel moeite zelfs een dictatuur kunnen goedkeuren. Maar in een democratische samenleving denkt men ander over macht. In theorie ligt daar de macht bij het volk en moeten de machthebbers de algemene wil en de belangen van het volk zo goed mogelijk realiseren. Hier heeft macht dus niet altijd gelijk. In een democratie is macht een dienst. De vraag is echter of dit vandaag ook waar is. Zitten ook onze democratische leiders niet gevangen in  het zoeken naar hun gelijk. Bieden zij wel voldoende ruimte voor een actieve rol van de burger?

terug naar home

 

Wanneer we aan rechtvaardigheid denken, denken we meestal onmiddellijk aan een eerlijke (her)verdeling van de schaarse goederen, een soort uitwisseling als je wilt tussen rijk en arm rond het verdelen van de koek. In feite dat aan bij  de rijke traditie van onze moderne samenleving met haar accenten op gelijkheid en solidariteit, zoals die gegroeid zijn vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw met de ideeën van de Franse Revolutie. Nadien werden die accenten theoretisch onderbouwd in de visies van Marx en het daaruit ontstane communisme en socialisme die een solide basis hebben gelegd voor de arbeidersbeweging. Ook de kerken hebben zich in die strijd gemengd en daaruit zijn van katholieke kant enkele belangrijke encyclieken voortgekomen waarin een rechtvaardige verdeling van de goederen werd bepleit. Na de tweede wereldoorlog kende deze (her)verdeling van goederen een radicale doorbraak in de opbouw van de verzorgingsstaat waarin voor alle burgers een minimale deelname aan welzijn mogelijk werd, ook al bleven er toch nog grote gaten in het sociale vangnet. Tijdens de laatste decennia heeft zich echter een sterke verschuiving voorgedaan in het denken over rechtvaardigheid. Stilaan werd duidelijk dat rechtvaardigheid meer betekent dan alleen maar een goede verdeling van basisgoederen. Rechtvaardigheid werd  geleidelijk aan gekoppeld aan een goede kwaliteit van leven en dat houdt meer in dan alleen maar een kwestie van herverdeling van bezit. Ook de schreeuw om erkenning vraagt steeds meer aandacht en dat op allerlei vlakken van de maatschappij.

 terug naar home

Vertrouwen is een zeer belangrijke grondhouding in het menselijk leven. Dat geldt niet alleen in de directe relatie tussen twee personen, maar ook in de sociale verhoudingen van mensen met elkaar en zelfs in de economische en politieke wereld. Zo besteden vandaag tal van auteurs uitvoerig aandacht aan  de vertrouwensrelaties als fundamentele voorwaarde voor democratie. Dat is geen toeval. Zoals dikwijls het geval is, wordt iets onderwerp van discussie als het problemen oproept. Overal hoor je vandaag zeggen dat mensen geen vertrouwen meer hebben in de economische en politieke wereld. De media confronteren hen  immers haast dagelijks met de harde feiten van machtsmisbruik en het najagen van eigenbelang, met grote fraudes en schandalen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bij de burgers het vertrouwen in de leiders en de politieke instellingen sterk afneemt. Het gevaar is groot dat mensen zich op de duur niets meer van de politiek aantrekken en alleen maar proteststemmen uitbrengen die op termijn de democratie in gevaar brengen. Je zou zelfs kunnen zeggen dat het groeiende wantrouwen van de mensen ten aanzien van de politieke wereld er de oorzaak van is dat de onzekerheid en de instabiliteit in onze samenleving overal merkbaar worden. Kan deze trend  nog veranderen? Kan het vertrouwen in de democratie nog echt hersteld worden? Zijn er in onze samenleving nog wel tekenen en plaatsen die mensen ertoe kunnen brengen hun vertrouwen opnieuw te geven aan ons democratisch bestel?

terug naar home

Sinds enige tijd ligt onze wereld in de greep van de globalisering. Geleidelijk wordt overal hetzelfde leefpatroon zichtbaar. Alle landen worden door allerlei globale invloeden en verbanden meer en  meer van elkaar afhankelijk. Dat geldt niet alleen op het vlak van de economie, maar ook op dat van de technologie, van de ecologie en zelfs van de cultuur. We leven ook allemaal onder dezelfde dreiging van misdaad, massavernietigingswapens en terrorisme. Sinds de val van de Berlijnse Muur en de aanslag op de Twin Towers van New York zijn we ons van dat laatste meer dan ooit bewust geworden. Het leven wordt steeds uniformer, al blijven er wel duidelijke verschillen bestaan in politiek en religie. Zo komt de lokale eigenheid van volkeren en  culturen steeds meer onder druk. Wat heeft in die steeds sterker wordende globalisering het individu nog te betekenen? Wordt de mens hier niet overvraagd door een veelheid van prikkels die zijn bewustzijn en zijn creatief vermogen afstompen?  Het gevaar is niet denkbeeldig dat de mens als individu uiteindelijk weggedrukt wordt door de macht van het globale, van het grotere, van overal hetzelfde? De Duitse filosoof Rudiger Safranski stelt dan ook terecht de vraag: Hoeveel globalisering verdraagt de mens? Een heikele vraag, maar we kunnen er vandaag niet meer omheen.

terug naar home

 

terug naar home

Opvoeden is geen makkelijke zaak. Zeker vandaag niet, nu kinderen en jongeren geconfronteerd worden met zo’n grote verscheidenheid aan invloeden. Televisie, internet, muziek, mode, reclame, magazines, commercie, sport, noem maar op. Veel van die invloeden ontsnappen uiteraard aan de greep van ouders en leerkrachten. Zij kunnen de leefwereld van kinderen en jongeren niet makkelijk meer begrijpen. Hij is zo verschillend van hun eigen leefwereld dat heel wat betekenissen en nuances aan hen voorbijgaan. Ouders hebben het bovendien dikwijls veel te druk om voldoende tijd te besteden aan de opvoeding en ontwikkeling van hun kinderen. Allerlei materiële, financiële en sociale zorgen slorpen hun aandacht en energie op. Ook de snelle ontwikkeling en de groeiende pluriformiteit van de huidige samenleving maakt het hen niet makkelijk. Ze verwachten dan dat de school naast het doorgeven van kennis en vaardigheden ook een groot deel van hun opvoedende taak overneemt. Maar is de school zelf al niet zo overbelast dat ze deze vraag naar een grotere verantwoordelijkheid in de opvoedingstaak niet zomaar in haar takenpakket kan opnemen?  Haar onderwijzende taak vraagt al inspanning en deskundigheid genoeg.  In hoeverre is een verdere verschuiving van de opvoedingstaak van het gezin naar de school verantwoord? Is dat op termijn geen uitbesteding aan vreemden van wat aan het gezin de belangrijkste reden van bestaan geeft? Is dat niet het begin van een geleidelijke uitverkoop van het gezin?  

terug naar home

Je hoort het haast overal: “We hebben het druk, drukker dan ooit .” Voor de meeste mensen is het leven een race tegen de tijd geworden. Ze zijn met hun gedachten meer met morgen bezig dan met vandaag. Zo is een groot deel van hun leven voorbij voor het eigenlijk is geweest. We leven vandaag gemiddeld 25 tot 30 jaar langer dan pakweg 100 jaar geleden, maar we hebben niet het gevoel dat we meer tijd hebben. Integendeel, we zijn alleen maar sneller en gehaaster gaan leven. We leven in de eeuw van de versnelling en zijn er zowel materieel als geestelijk diep door getekend. We hollen van hier naar daar zonder nog even stil te staan en ons de tijd te gunnen om bij onszelf te zijn. Het is typisch dat ook mensen met pensioen zeggen dat ze tijd te kort hebben. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vandaag steeds meer gesproken wordt over  nood aan onthaasting. Onthaasting is zelfs een modewoord geworden dat ons er te pas en te onpas aan herinnert dat we veel te snel leven. Maar zijn we wel bereid het wat rustiger aan te doen? Willen we er wel iets voor opgeven om wat dichter bij onszelf te kunnen leven? We lopen voortdurend op de tippen van onze tenen. We willen niet achterblijven. De grote vraag is of dit snelle levensritme zich op termijn niet gaat wreken op onze menselijke conditie, op ons lichaam, onze onderlinge contacten, onze samenleving, de natuur. Maar kunnen we het systeem van deze onmenselijke haast nog doorbreken en kunnen we de tijd nog tijd laten zijn?

terug naar home

 

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog kende de Westerse wereld een periode van een gestadige economische en technologische groei. Dat heeft geleid naar een maatschappij waarin productie en consumptie centraal kwamen te staan. Op de duur kon het overgrote deel van de bevolking leven in het spoor van een nooit geziene materiële welvaart. In enkele decennia tijd behoorde die welvaart zelfs tot een van de grootste vanzelfsprekendheden van het leven. Bijna niemand stelde er zich vragen bij. De levensstijl werd steeds comfortabeler, voor sommige groepen zelfs erg luxueus. Maar geleidelijk werd duidelijk dat die consumptieve levensstijl niet zo vanzelfsprekend is als men meestal dacht. Op verschillende vlakken lieten zich onderliggende gebreken en gevaren voelen. Men werd geconfron-teerd met het feit dat onze Westerse welvaart slechts mogelijk was door een niets ontziende uitbuiting van de derdewereldlanden. Maar ook in het Westen zelf ontstond er massale werkloosheid als gevolg van economische crisis en rationalisering. Bovendien begon men te zien dat onze overdreven consumptie ook een zware ecologische bedreiging inhoudt in de vorm van talrijke milieucatastrofes, voedselvergiftiging en de aantasting van de hele biosfeer. In bepaalde kringen werd men zich steeds meer bewust van de grote risico’s die onze huidige levensstijl met zich meebrengt en begon men te spreken over de noodzaak van een nieuwe levensstijl. Of noem het een 'levenspolitiek', zoals de bekende Britse socioloog Anthony Giddens dat doet. Wat houdt dat in? Zullen de mensen daartoe  bereid zijn?

terug naar home

 

Sinds de jaren zeventig ontstond er in onze samenleving een sterke ik-cultuur. Die ik-cultuur heeft een belangrijke rol gespeeld in de bevrijding van het individu uit de knellende banden van het traditionele milieu (vooral familie, kerk en zuil). Wellicht voor het eerst in de geschiedenis kreeg het individu het gevoel ‘iemand’ te zijn. De mens slaagde erin steeds meer zijn eigen identiteit te ‘maken’ door te leren kiezen uit een veelheid van mogelijkheden. Hij kon opkomen voor zichzelf en het eigen leven in handen nemen. Zo leerde hij zelf zijn eigen leven plannen: gezin, opleiding, werk, kinderen, relaties, vrije tijd, seks, allerlei vormen van lichaamsgerichte consumptie, enz. Alles stond in functie van de eigen ontwikkeling en het eigen succes. Tot daar op het eerste gezicht alleen maar goed nieuws. Maar tegelijk kwam de hele wereld in de greep te liggen van een commerciële massacultuur waarin een snelle wisseling van trends, stijlen en producten centraal staat. Die massacultuur bracht de mens naar een nieuwe vorm van afhankelijkheid, ditmaal in een consumptief patroon dat door de industrie wordt uitgedokterd en geregeld. Een cultuur van 'good feelings'.

Sinds enige tijd blijken de weersomstandigheden over de hele wereld extremer te worden. Steeds meer wetenschappers brengen dat in verband met de toenemende opwarming van de aarde. De opwarming van de aarde blijkt geen toevallig verschijnsel te zijn, maar het is een structureel gegeven geworden met sterke neveneffecten voor ons klimaat. Onderzoeken wijzen uit dat deze opwarming een drastische verandering in het klimaat zal teweegbrengen in de loop van deze eeuw. Het Noorden zal natter en warmer worden, het Zuiden droger en heter. Al moeten we niet onmiddellijk in doemdenken vervallen, toch zullen we hoogst waarschijnlijk af te rekenen krijgen met grote overstromingen, stormen, droogtes, bosbranden, lawines, tornado’s, landverschuivingen. Is dit alleen maar pure verbeelding of wordt het klimaat werkelijk slechter en extremer? De meeste klimatologen blijven weliswaar voorzichtig, maar beweren toch dat zulke extreme weersomstandigheden frequenter zullen worden en dat het weertype over de hele aarde in de komende honderd jaar sterk zal veranderen. Wat zijn de eigenlijke oorzaken? Hoe nefast zijn de gevolgen? Wat kunnen we er nog aan doen? We maken eerst een algemene probleemstelling en gaan daarna wat dieper in op de gevolgen. Vervolgens analyseren we de huidige politieke besluitvorming vanaf het Brundtlandrapport tot het Protocol van Kyoto. Tot slot vragen we ons af wat ons in de nabije toekomst te doen staat om de gevolgen van het broeikaseffect nog   enigszins te kunnen beperken

terug naar home