WIJ REIZEN OM TE LEREN

Brommers
Bij de interclub van 20 april was er iets vreemd: in de openingszet werd TONGEL gelegd op G8h. En dan krijg je de eeuwige vraag van wie de betekenis niet kent: is dat een werkwoord? Is het een zelfstandig naamwoord, kan er een S achter?
Een twijfelgeval... Welnu, het is een werkwoord.
Wikipedia: Met tongelen wordt het bewegen van de gespleten tong van een aantal hagedissen (bijvoorbeeld varanen) en veel slangen bedoeld. Hierbij wordt de tong uitgestoken en heen en weer bewogen om zoveel mogelijk geurdeeltjes op te vangen. Vervolgens wordt de tong in de bek gebracht en langs een zintuiglijk weefsel gestreken, het orgaan van Jacobson genoemd. Dit weefsel analyseert vervolgens de geuren en kan zo bijvoorbeeld een mogelijke prooi lokaliseren. Zowel de tong als het orgaan van Jacobson bestaan uit twee delen, zodat het reptiel de richting van de geurbron kan bepalen.
Astemblieft. Je kon dus achter TONGEL zowel END als DEN leggen, goed voor 45 punten (je komt op 3x woordwaarde).
Kon er achter TONGEL één letter ? Ja dus: duidelijk een T, de hagedis tongelt. Wie aan een zelfstandig naamwoord dacht, en gokte op TONGELS, mocht een nul noteren. En toch... werd er een D achter gelegd! 'TONGELD' is de bijdrage die men op zee betaalt voor het onder houden van de bakens.
Samson en Gert zongen het al: er zit méér in een liedje dan je denkt !

Brommers
We hadden het eerder al eens over brommers. Dat het leven niet eerlijk is bleek nog maar eens opnieuw: wie zich voortplant met een solex mag die ook inzetten bij het scrabbelen. Wie daarentegen gebruik maakt van een Vespa kan het schudden!

Over eetgerief...
Voor wie er nog aan twijfelde: het gebruik van een mes, lepel en vork leidt tot een werkwoord; resp. messen, lepelen en vorken.
En vele samenstellingen zijn mogelijk. Zo scoor je met broodmes, vleesmes, vismes, taartmes, fileermes, steekmes en steakmes, en met kartelmes. Zelfs het belachelijke snijmes (waar zou je een mes anders voor gebruiken, om je haar mee te kammen ?) scoort. En dan mogen we omes niet vergeten...
Wel moet het duidelijk zijn dat het statuut van werkwoord vervalt van zodra je iets voor mes legt: je kan messen, maar niet vismessen!
Je kan lepelen, en zelfs iets uitlepelen, maar ook gebruik maken van een soeplepel, een dessertlepel, een koffielepel, een slalepel, of een theelepel. En wie van wanten weet (Wendy ?) plaatst een k voor de lepel. En klepelen is dan weer een werkwoord, maar zo blijven we bezig...
Ook van vorken bestaan er vele varianten: we kennen ondermeer een visvork, een vleesvork, een taartvork, een kreeftenvork, een tafelvork, een trancheervork, een saladevork, een dessertvork en een ...eetvork. Niet helemaal passend in het rijtje maar wel correct: spitvork en mestvork !

Waarschuwing: niet voor fijngevoelige zielen !!!
Een bepaald moment rees de vraag naar de juiste schrijfwijze van klysma. Je schrijft het enkel beginnend met k. Klysma: een darmspoeling, bestaande uit een slang die in de anus dient te worden ingebracht, met daaraan vast een knijpzak en/of een installatie die het inbrengen van de vloeistof controleert. Het is dus het inbrengen van een vloeistof in de darmen via de anus (darmspoeling).
Een ezelsbruggetje voor wie de juiste spelling wil onthouden: je schrijft het met de k van euh ... kaka...

Adults only !!!
Nu we toch in de delicate hoek zitten even wappen (wapte, gewapt) opgezocht. Een eerste definitie is volgens Van Dale 'internetten met een mobiele telefoon'. Toch is wappen vaak iets minder onschuldig: het is ook het combineren van seks met druggebruik, of (naagelang uw voorkeur) van druggebruik met seks.

Stoffen - ook als werkwoord !
Onze vriend Van Dale is toch een strakke mens: stoffen (stofte, gestoft) betekent volgens hem 'van stof reinigen'. Duidelijker kan het niet !

Van u of van mij ?
Zelfs met een simpel woordje als van (iets is van u of van mij) ben je op het eerste zicht gauw klaar... Alhoewel! Je kan er een g achter plaatsen, en zo overschakelen op het werkwoord vangen. Maar ook een ...s kan: je hebt het dan over vans. Een van is in dit verband de Engelse naam voor een uit de kluiten gewassen bestelwagen.

Caveren
Caveren (caveerde, gecaveerd) is het borg staan voor iets of iemand, het storten van een borgsom.

Een hemd is een hemd. Of niet soms ?
Wat kan je voor hemd plaatsen? De lijst is even eindeloos als verrassend: onder-, boven-, mans-, mannen-, vrouwen-. En dan zijn er de kleuren: zwart-, blauw-, en -bruin. Maar je scoort tot ieders verbazing ook met oranjehemd: een sportman of -vrouw, die een niet nader te noemen land vertegenwoordigt.

Un canto a Galicia
Toch wel 1 misverstandje... Canto (mv. cantos) bestaat inderdaad, maar het heeft niets te maken met studenten, laat staan met de combinatie zingen/drankmisbruik. Wikipedia meldt (cit.): een deel of boek van een groot verhalend gedicht, afgeleid van het Italiaanse canto (zang). Voorbeeld: de 100 canto`s waaruit Divina Commedia van Dante bestaat.
Een studentikoos zang- en vooral drinkfestijn is een cantus. En een leuk detail: degenen die op een blauwe maandag Latijnse les genoten zullen er de verbuiging van 'avus' in herkennen, leidend tot het meervoud canti. Maar voor wie ontsnapte aan de les Latijn is er nog hoop: ook cantussen is correct!

Bard of bart ?
Een bard (mv. barden) is een lyrische zanger of dichter. Bart is niet alleen een mooie jongensnaam. In die betekenis kunnen we Bart niet gebruiken. Met kleine letter is een bart (mv. barten) een licht vervoerbaar brugdek of een waterstoepje. Als je naar afbeeldingen zoekt van bart zal je enkel stoten op afbeeldingen van een populaire burgemeester, een zanger/presentator, enz. Alleen een zoekslag naar een waterstoep is vruchtbaar...

Rijden met de quad!
Een mooi q-woord is quad: het woordenboek spreekt van een klein, vierwielig motorrijtuig met brede banden en een motorstuur. Meerdere exemplaren noem je quads.
Maar ook quat is correct. Volgens van Dale bestaat quat enkel als afkorting van quatertemper (een vastendag). Verder is het ook een of andere chemische molecule. Toch is het werkwoord quatten goed. In Van Dale komt dit woord niet voor, en je kan er nauwelijks iets betrouwbaars van vinden. We houden het er maar op dat quatten (quatte, gequat) het rijden is met een quad; dat staat toch zo op de site van VRT-Taalnet. Dus: quad en quads; quat, maar geen quats . En wel quatten, maar geen quadden

De exclusie van Maddy !
Maddy vond tijdens onze partij van 3 oktober exclusie. Mooi! Het betekent uitsluiting. Het meervoud is uiteraard exclusies. Maar nog mooier wordt het als je er een F achter plaatst !

Font/fond
Zowel font (een lettertype) als fond (een extract) zijn correct. Interessanter zijn de meervouden: fonts en fonds. En voor fonds kan je kippen- of vis- plaatsen. Maar ook ...zieken- of goud-... !
Overigens: een fonds brengt geld dat is ingebracht door een aantal beleggers samen én belegt dit totale kapitaal over verschillende beleggingsproducten, zoals aandelen of obligaties. Dus: fonds is het meervoud van fond, en fondsen dat van fonds !

Veesten en ruften
Sommige woordjes leg je liever niet. Veesten en ruften horen daar bij. Een fatsoenlijk en welopgevoed mens legt dat misschien wel, maar doét dat niet. Het betekent winden laten.

Mussolini speelde gelijk !
Duce is de titel van de Italiaansedictator Benito Mussolini. Mocht hij een broer gehad hebben, dan waren ze de duces. Maar je mag duce niet verwarren met deuce (meervoud deuces). Dat is een gelijkspel bij het tennis.

Jijen, jouen of jouwen?
Op Wikipedia vinden we het volgende: Tutoyeren is iemand aanspreken met jij, je of jou. Men gebruikt dus géén "u", de beleefdheidsvorm. Het tegenovergestelde wordt wel vousvoyeren genoemd, naar het Franse woord vous. Het Nederlands kent ook de woorden jijen, jouen en jijjouen, die alle dezelfde betekenis hebben.
En het komt tot op het eerste zicht vreemde werkwoordvormen: ik jij, jij jijt, jijde, gejijd, en ik jou, jij jout, joude, gejoud. Astemblieft! Overigens: vousvoyeren is ook een correct woord, net als jijjouen.

Chunken, een hobby als een andere :-)
CHUNKEN (chunkte, gechunkt) is een werkwoord. Het betekent letterlijk in brokjes breken: je kan een reep chocolade in blokjes chunken. Maar vaker wordt het gebruikt in communicatietechniek: je kan een moeilijk lopend gesprek gaan chunken. Dat is het opdelen ervan in kleinere onderdelen, die mogelijk makkelijker te bespreken zijn. Een blokje chocolade of een spie pizza kan je een chunk noemen. Heb je grote honger of trek dan eet je twee chunken pizza, en géén chunks !

Nestor rijdt met een Solex, Gaby met een (Honda) Camino
Solex is een correct woord. Een welstellende mens zoals Nestor had misschien zelfs wel twéé solexen! Maar solexen is geen werkwoord, je moet uiteindelijk zelf niet trappen. Op de interclub-wedstrijd in Koksijde leerde Ronny Rutten, de voorzitter van de club van Tessenderlo, ons dat niet alleen solex en solexen correct zijn, maar dat je voor beide nog een i mag zetten. Een isolex (mv. isolexen) is een lijn die een gebied begrenst waarbinnen een woord een bepaalde betekenis heeft. Mooi woord, dank u Ronny!
Terug naar onze brommers: in tegenstelling tot Nestor reed Gaby met een Honda Camino. Het woord "Honda" is niet goed, camino daarentegen is prima. Wel wordt daarmee niet de brommer van Gaby bedoeld, maar wel de pelgrimsroute naar Santiago de Compostella. Ook caminos is goed - je kan uiteindelijk via verschillendee wegen naar Compostella.

Ik pad, jij padt, wij padden. Euh ?
Padden zijn niet alleen dieren, het is ook een werkwoord. Het betekent opvullen. Wie ambitie heeft om het tot prinses te brengen, kan een pad kussen. Het padden van een kussen daarentegen leidt zelden tot een adellijke titel.
Maar alsof dat nog niet vreemd genoeg is, is ook pads goed: je stopt die spullen in het koffie-apparaat. En kijk uit voor de firma Apple: je kan geen i voor pad plaatsen. Het is te zeggen, je kan dat wel, maar de spelleider gaat het onverbiddelijk afkeuren!

Heb je een codex?
Heb jij een CODEX (een gebonden boek uit de late oudheid of middeleeuwen) en ken je nog iemand die er een heeft? Dan hebben jullie geen CODEXEN maar CODICES!

DYADE? Euh?
Een DYADE (meerv. dyades) is een is een groep bestaande uit twee personen. Het is de kleinst mogelijke sociologische eenheid waarbij sprake kan zijn van interactie.

Buiten ADEM? Of had je geen ASEM meeer?
Op welke manier je in ademnood komt maakt niet uit: de werkwoorden ADEMEN en ASEMEN zijn goed, en dus ook hun vervoegingen en de afgeleiden ADEM en ASEM.

QUENAS en zo
Het woordje QUENA is één van die typische woorden voor de gevallen waarin er een Q en een U opduiken... Een QUENA is de traditionele fluit van de Andes. Het instrument is meestal gemaakt van hout of bamboe. Het is aan beide zijden open en heeft zes vingergaten en een duimgat. Natuurlijk is er meer dan één fluitspeler met een QUENA, zij bespelen dan hun QUENAS. Grappig is echter dat je achter QUENAS nog een T kan plakken: QUENAST is een soort porfiersteen, waarvan o.a. kasseien worden gemaakt. Het gesteente ontleent zijn naam aan de plaats waar de groeve (tevens de grootste groeve in openlucht van Europa) zich bevindt: Quenast (Rebecq) in de buurt van Tubize. Het feest blijft echter niet duren: QUENASTA is niet correct. Allicht heb je meer succes met CANASTA, een kaartspel.

Is het NEERRIJ of NEERRIJD ?
Deze vraag stelt zich niet: NEERRIJDEN is geen correct werkwoord, dus...

U is een deugniet? Of toch eerder een deugeniet?
Voor één keer is het gemakkelijk: zowel DEUGNIET als DEUGENIET zijn correct. Het maakt dus niet uit hoe u zichzelf omschrijft als belhamel...

Kunt u mee ?
Het werkwoord MEEKUNNEN is fout, net als de afgeleide vormen. Zo ga je bijvoorbeeld ook geen punten scoren met MEEKAN !

Hou je van cola of coca, of van ...coke?
Zowel COLA (koolzuurhoudende frisdrank) als COCA (plant uit Zuid-Amerika, grondstof voor cocaïne) zijn goed. Een COLABOON bestaat net zo min als een COCABOON . Maar kijk uit met de bomen: de COLABOOM zoek je tevergeefs, maar je kan scoren met een COCABOOM en een CACAOPLANT! !
Nog anders zit het met COKE: dat is zowel een drug, gewonnen uit de cocaplant, als een frisdrank. COKES daarentegen zijn niet alleen meerdere cola's, het is vooral een steenkoolsoort waaruit het gas werd verwijderd, gebruikt in hoogovens...

afzoenen
afzoenen, zoende af, afgezoend
Werkw. kusjes geven, met kusjes bedekken

munten
munten, muntte, gemunt
1) iets of iemand als mikpunt hebben
Ze hadden het altijd op haar gemunt!
2) een nieuw woord introduceren
Elk jaar worden er wel nieuwe woorden gemunt!
2) het slaan van betaalmiddelen: munten
De Nationale Bank liet een reeks nieuwe munten slaan.
Ook: afkomstig van uitmunten, zoals in
Lieve muntte uit in wiskunde!
Dus zowel munte als muntte zijn correcte woorden !

mokkel
Mokkel is een vreemd geval. Het betekent in se informeel jonge vrouw of meisje. In de betekenis van ‘dik kind, mollige vrouw’ werd het woord voor het eerst aangetroffen in 1721.
Het woord is zowel mannelijk, vrouwelijk als onzijdig! Nog vreemder is dat het werkwoord mokkelen (mokkelde, gemokkeld) ook bestaat !!!
Als werkwoord betekent het aanhalen, omhelzen, vleien.

exil
Verbanning, ballingschap

Terug