Kruidenextracten

Vooraleer we de zg. "extracten" of geconcentreerde aftreksels gaan bespreken die gebruikt worden voor het aanmaken van dranken, likeuren en sommige homeopatische smeersels, créme's en zalvjes gaan we eerst de algemene chemische samenstelling van de kruiden en planten eens onder de loep nemen:

De werkzame bestanddelen van kruiden en extracten:

De werkzame bestanddelen van Planten en kruiden bestaan hoofdzakelijk uit:

   1.      Anorganische stoffen
   2.      Vluchtige of etherische oliën.
   3.      Alkaloiden
   4.      Antraglycosiden
   5.      Bitterstoffen
   6.      Cumarinen
   7.      Vette oliën
   8.      Flavonoïden
   9.      Looistoffen
  10.    Hartglycosiden
  11.    Saponinen
  12.    Slijmstoffen

We gaan deze allen nu eens ingaand bekijken en de werking en specifieke eigenschappen ervan duidelijk omschrijven.

1) Anorganische stoffen

De werkzame bestanddelen van de kruiden zijn vooral organische verbindingen. Slechts enkele anorganische stoffen zijn bekend om hun therapeutische werking: Kiezelzuur: (de werking is omstreden) met als vertegenwoordigers: hennepnetel, varkensgras, paardestaart.... , jodium in zeewier (fucus) en kalium (diuretische werking) in asperge.

2) Vluchtige of etherische oliën:

Etherische olie of vluchtige olie (tinctuur of extract), farmaceutische naam: aetheroleum (vroeger: oleum volatile), is een vluchtige en meestal aromatisch riekende verbinding of mengsel van stoffen die elk een specifieke eigenschap bezitten. Het betreft hier in chemische zin geen echte "olie", maar stoffen (vaak meestal terpenen) met een grote vluchtigheid, een specifieke geur en/of een bepaald aroma. Ze zijn overwegend vloeibaar en "olieachtig" maar laten op papier geen blijvende vlek achter. Etherische oliën worden meestal geproduceerd door maceratie van de grondstoffen (vooral plantendelen) in water, stoom of andere solventen. Hierna wordt het extract dan meestal gedistilleerd en  de "olie" afgescheiden uit het overige distillaat.
Er bestaan wel enige honderden "etherische oliën" die dikwijls gebruikt worden. Zij kunnen bevatten: koolwaterstoffen (vaak terpenen, zoals bijv. het hoofdbestanddeel van terpentijnolie: pineen), hogere alcoholen (bijv. menthol, geraniol, citronellol, borneol), fenolen (bijv. eugenol), ketonen (waartoe o.a. kamfer behoort, voorts carvon en ionon), aldehyden (bijv. citral en benzaldehyd), ethers en esters (zoals linalylacetaat, de belangrijkste geurstof van de lavendel).
De meeste vluchtige oliën zijn goed oplosbaar in alcohol en in vele andere organische oplosmiddelen. Er zijn echter maar weinig etherische oliën die op "thuisbasis" in voldoende hoeveelheid geproduceerd kunnen worden. Lavendel, rozemarijn, munt en citroen- of appelsien-schillen geven een goede en aanvaardbare oogst. Kamomille is bruikbaar via maceatie in alcohol. Hierbij moet de kamomille voortdurend vervangen worden tot men een aanvaardbare aanrijking heeft verkregen. Kamomille geeft echter spijtig genoeg een blauwe kleur af bij het distilleren en dit is natuurlijk niet altijd ideaal…!!! Ook rijk aan etherische oliën zijn de families van de schermbloemen, lipbloemen, wijnruit en dennen.

Vluchtige oliën worden vnl. gebruikt bij de fabricage van parfums, het parfumeren van zeep, het aanmaken van crème's, zalfjes en andere cosmetische of medische producten, sommige farmaceutische preparaten en smaak-, kleur-, en geur-extracten voor de voedingsindustrie en/of  de bereiding van  kruidendranken, likeuren, limonades, snoepgoed, enz. 
Bepaalde kruiden bevatten etherische oliën, die door prikkeling van de nieren de urine-uitscheiding vermeerderen. Bij overdosering kan dit echter tot beschadiging van de nieren leiden, zoals b.v. bij overmatig gebruik van lavas, peterseliezaad of jeneverbessen. Ook het gebruik van sterke extracten of ziuver etherische-oliën op gevoelige lichaamsdelen is zeker af te raden. De gevolgen laten zich wel raden...! De extracten mogen zeker nooit in de ogen of oren aangebracht worden.
Zeer veel van de enkelvoudige etherische oliën worden tegenwoordig ook synthetisch bereid. Dus niet alle aangename geurtjes of aroma's zijn echt afkomstig van bloemen of planten ...!!!.

3) Alkaloiden

Alkaloiden zijn stikstofhoudende organische verbindingen met een basisch karakter. Ze oefenen sterke fysiologische werking uit op mens en dier en ze behoren voor een deel tot de sterkste vergiften die we kennen. Vaak zijn slechts enkele milligrammen voldoende voor gevaarlijke vergiftigingen met zelfs dodelijke afloop. In de juiste dosering zijn ze daarentegen zeer goede geneesmiddelen. Alkaloidhoudende geneeskruiden en daaruit vervaardigde preparaten zijn meestal dan ook uitsluitend op recept verkrijgbaar.

De meeste alkaloiden hebben als chemische basisstructuur steeds een bepaald aminozuur: lysine, ornithine, histidine, fenylalanine of tryptofaan. De namen van de alkaloiden worden gewoonlijk afgeleid van de geslachts- of soortnaam van de plant, waaruit ze voor het eerst geïsoleerd zijn, b.v. nicotine uit Nicotiana, atropine uit Atropa e.d., of vaak ook naar hun farmacologische werking (morfine). Plantenfamilies die rijk zijn aan alkaloiden zijn: de Ranonkelfamilie (b.v. monnikskap, ridderspoor), Leliefamilie (herfsttijloos, nieswortel), Papaverfamilie (stinkende gouwe, slaapbol) en de Nachtschadenfamilie (bilzenkruid, doornappel en wolfskers). Met alkaloiden is het dus steeds "goed oppassen" geblazen....!!!

4) Antraglycosiden

Kruiden met antraglycosiden zijn veel toegepaste laxeermiddelen. Antron (of verwante stoffen als emodine) stimuleert de peristaltiek van de dikke darm en verhoogt de secretie van de slijmklieren.
Van de inheemse, resp. in onze streken gekweekte planten bevatten o.a. vuilboom, krulzuring, wegedoorn, rabarber en veldzuring antraglycosiden. Planten met antrachinonkleurstoffen hadden vroeger een economische betekenis, zoals b.v. meekrapwortel, die alizarine leverde. Boekweit en sint-Janskruid bevatten fotosensibiliserende antraverbindingen, resp. fagopyrine en hypericine.

5) Bitterstoffen

Er bestaan een groot aantal zeer bitter smakende planten. Chemisch zijn ze meestal afgeleid van terpenen. Hun therapeutische berust op de vergroting van de maagsapsecretie, de verhoging van de zuurtegraad van het maagsap, de produktie van speeksel en gal, daardoor worden eetlust en spijsvertering gestimuleerd en rottingsprocessen voorkomen of gestopt. Dankzij een betere vertering van de eiwitten zijn het versterkende middelen. De kruidenpreparaten en dranken worden best een half uur voor de maaltijd ingenomen.
Men vindt deze bitterstoffen vooral in: gentiaanwortel, gezegende distel, duizendguldenkruid en alsem.

6) Cumarinen

Cumarine is de geurende stof van lievevrouwebedstro en reukgras. Deze stof komt pas tijdens het drogen vrij. Langdurig verblijf in sterk geurend hooi of een overmatig gebruik van cumarinehoudende dranken (bowl van lievevrouwebedstro), leidt tot hoofdpijn en versuftheid. Cumarinebevattende kruiden, waartoe ook honingklaver (Herba Meliloti) behoort, worden nog maar zelden medicinaal gebruikt. Decumarol, een bloedstollingsremmer, wordt in schimmelende honingklaver gevormd en kan vergiftiging van het vee veroorzaken. Bij mensen kan het leiden tot de dood door onstelpbare bloedingen. Synthetische derivaten worden bij de behandeling van trombose en als bestrijdingsmiddel tegen ratten en muizen toegepast.

De familie van de Schermbloemigen en de Wijnruit bevatten furocumarinen , die als fotosensibiliserende stoffen de oorzaak zijn van 'lichtziekte' (weide-dermatitis, zwembad-der-matitis). Na contact met het sap van de betreffende planten (o.a. bereklauw, engelwortel, pastinaak, duizendblad) b.v. door het liggen op versgemaaide weiden, wordt de huid op deze plaatsen overgevoelig voor zonlicht, en dan ontstaan rode plekken op de huid, ontstekingen en soms een algehele malaise. Vlekken in de huid, die na het gebruik van eau de cologne, in het zonlicht optreden, zijn een gevolg van het gehalte aan bergapteen in de bergamotolie. Wegens de giftige bijwerkingen is het niet mogelijk deze algemeen te gebruiken om een bruine huidskleur te krijgen. Wel gebruikt men cumarinen (b.v. aesculine) uit paardekastanje in middelen tegen zonnebrand, omdat ze U.V.-licht van bepaalde golflengte absorberen.

7) Vette oliën

Vette oliën zijn in de plant voornamelijk te vinden in de zaden, noten en de vruchten. Ze bestaan in hoofdzaak uit glyceriden, esters van glycerol met verschillende vetzuren; oliezuur, linolzuur (onverzadigde vetzuren), palmitine- en stearinezuur (verzadigde vetzuren). Daarnaast komen er ook fosfatiden, fytosterinen en in vet oplosbare vitaminen voor.
Essentiële vetzuren (vitamine F) kunnen het gehalte aan cholesterol in het bloed kunnen verlagen en werken tegen aderverkalking. Ze komen rijkelijk voor in lijnolie, aardnotenolie, mais- en tarwekiemolie.

8) Flavonoïden

Flavonen (Latijnse flavus = geel) hebben hun naam te danken aan plantestoffen, die gebruikt werden voor het geel verven van wol en katoen. Ze komen in zeer veel planten voor, maar hebben zelden een primaire werking. Vooral rutine (b.v. in paardekastanje, wijnruit en boekweit) en hesperidine (in citrusvruchten) zijn medisch interessante stoffen, omdat ze een ziekelijk verhoogde doorlaatbaarheid en breekbaarheid van de capillairen zouden verminderen. Ze worden ook aangeduid als permeabiliteitsfactoren, bioflavonoiden, en vroeger als vitamine-P.
Flavonoïden worden toegepast in geneesmiddelen bij ziekten, die gepaard gaan met een verminderde weerstand van de capillairen, zoals ziekten van de aderen, aderverkalking, hoge bloeddruk, diabetes, scheurbuik enz. Invloed op de hartwerking hebben de flavonoiden van wolverlei en meidoorn. Een diuretische werking gaat uit van berkebladeren, guldenroede-soorten, kattedoornwortel, paardestaart e.d. De spasmolytische werking van zoethoutwortel en de invloed op lever en gal van mariadistel en strobloem.worden eveneens aan flavonoïden toegeschreven.

9) Looistoffen

Looistoffen zetten de dierlijke huid om in leer. Dit proces berust op het onoplosbaar maken van eiwitdeeltjes in de huid. Therapeutisch verdichten ze huid en slijmvliezen en vormen een beschermend membraan: men noemt ze adstringerend (samentrekkend). Zo verminderen ze wondvocht en pijn, stelpen de capillaire bloedingen, vormen een barriére tegen de resorptie van giftige afbraakprodukten en het binnendringen van ziektekiemen in de diepere lagen van de wond. Omdat ook de bacteriën aan de werking bloot staan, hebben de looistoffen een remmende werking op de bacteriegroei of doden ze de bacteriën. Bereidingen van looistof-houdende kruiden gebruikt men lokaal, voor wondheling, voor genezing van ontstoken slijmvlies in mond- en keelholte, bij aambeien, winterhanden en -voeten en kleine verbrandingen. Inwendig bij maag- en darmcatarre en diarree.

Looistoffen vindt men bij planten voornamelijk in de schors, en in de wortels, maar ook vruchten en bladeren zijn soms rijk aan looistoffen. Looistoffen komen vooral voor in de volgende families: Beuken-, Heide-, Rozen-, Ooievaarsbek-, Vlinderbloem- en Wilgenfamilie. Geen looistoffen bevatten b.v. de Kruisbloemen en de Papaverfamilie.

In veel geneeskruiden komen looistoffen voor als primair werkzame stof, zoals b.v. in eikebast, en tormentilwortel. Als begeleiding van andere sterker werkende stoffen dragen ze bij aan het resultaat, zoals in salie of pepermunt, waarin ze o.a. de werking van de vluchtige oliën ondersteunen. In andere kruiden vertonen ze ongewenste werkingen, zoals in beredruifbladeren, waar ze door het hoge gehalte irritatie van het maag- en darmslijmvlies veroorzaken, met braken tot gevolg.

10) Hartglycosiden

De eerste hartglycoside werd ontdekt in vingerhoedskruid Digitalis purpurea, en daarom noemde men de hartglycosiden van andere planten digitaloïden (op digitalis lijkende substanties).
Hun werking bestaat uit het herstel van de contractie van de verzwakte (insufficiënte) hartspier. De gebruikte doses zijn zeer laag en vertonen die bij een gezonde hartspier nog geen uitwerking. De toxische dosis ligt maar weinig hoger, zodat een voortdurende controle geboden is. Het meiklokje (lelie van dalen) is bv.een van deze planten dewelke deze stoffen bevat.

11) Saponinen

Saponinen hebben hun naam te danken aan hun eigenschap om met water te schuimen (sapo = zeep). Chemisch hebben ze met zeep niets uit te staan, het zijn glycosidische plantaardige stoffen.
Saponinen veroorzaken haemolyse, d.w.z. het vrijkomen van de bloedkleurstof hemoglobine uit de rode bloedlichaampjes in het omringende bloedplasma, daarom zijn ze zeer giftig bij injectie in de bloedbaan.

Medicinaal zijn saponinekruiden expectorantia, middelen die het ophoesten bevorderen, hierop berust het gebruik van klimop, sleutelbloem, zeepkruid, zoethout en viooltje. De werking zou berusten op de prikkeling van het maagslijmvlies, en de daarmee reflectorisch verbonden verhoging van de secretie in de bronchiën. Bovendien wordt het secreet beter vloeibaar, zodat het ophoesten vergemakkelijkt wordt. Ook in het maag-darmkanaal zelf neemt de secretie toe, vanwaar de bloedzuiverende werking (?).
Tenslotte wordt van sommige saponinekruiden beweerd dat ze een urinedrijvende (diuretische) werking hebben (breukkruid, paardestaart). Het is een bekend feit, dat saponine de resorptie van andere geneeskruiden verbetert en daardoor de werking versterken kan.

12) Slijmstoffen

Plantaardige slijmstoffen hebben de eigenschap om met water sterk op te zwellen. Het zijn niet-homogene mengsels van polysachariden of chemisch daarmee verwante structuren. In de darm veroorzaken ze volumevergroting door hun waterbindend vermogen en stimuleren zo de darmperistaltiek. Slijmstofrijke kruiden, vooral lijnzaad en vlaszaad worden daarom ingenomen als mild laxeermiddel. Bij ontstoken slijmvliezen, van de bovenste luchtwegen en van het maag-darmgebied, verminderen ze de secretie. Voorts verlagen ze de gevoeligheid van smaakpapillen, daarom worden ze aan slecht smakende geneesmiddelen toegevoegd.
Tenslotte zijn slijmstoffen belangrijke hulpmiddelen bij de bereiding van emulsietabletten en voedingsmiddelen (agar-agar). Heemst, hoefblad, kaasjeskruid-soorten en IJslands mos zijn planten met een hoog slijmgehalte.

Kruidenextracten of tincturen:

Meestal is een kruid of plant gekend wegens de werking van één belangrijke stof: de primaire stof.
De geneeskrachtige werking van een kruid is meestal het gevolg van een samenwerking tussen de primaire stof en andere werkzame stoffen ( de secundaire) deze kunnen de werking van de primaire stoffen afzwakken of versterken. Zo kan het aftreksel van de hele plant ten opzichte van de geïsoleerde werkzame stof doeltreffender of zwakker zijn.

Wat is een kruidenextract of tinctuur ?:

Een extract zoals wij dit dagelijks gebruiken bestaat uit een, meestal geconcentreerde samenstelling van bijna alle bovengenoemde stoffen. Een goed bekend voorbeeld van een niet geconcentreerd kruidenextract is bv. thee en koffie. Aangezien wij ons hier beperken tot de extracten of etherische oliën dewelke bij de productie van dranken worden gebruikt, wordt de werkwijze en produktie van extracten of tincturen voor parfums, zepen, crëme's en zalfjes slechts sporadisch behandeld. De extracten die gebruikt worden kunnen dus eigenlijk ook zuiver etherische oliën zijn, bv. na distillatie van de kruidenextracten. Hiernavolgend wordt dus de benaming "extract" gebruikt voor alle aftreksels, of deze nu gedistilleerd zijn of niet.

Het aanmaken van extracten uit kruidenmengsels, vruchten en/of andere stoffen:

Er bestaan heel wat methodes om tincturen of extracten te fabriceren. De kwaliteit van het product hangt sterk af van de gebruikte methode. Om extracten te maken die aromatisch en/of therapeutisch bruikbaar zijn, zijn er een zestal  methodes beschikbaar:

   1)      aftekken op water en daarna distilleren, 
   2)      stoomdistillatie,  
   3)      persen 
   4)      enfleurage 
   5)      extractie door middel van solventen of synthetische oliën,
   6)      CO2-extractie.  

Hieronder bespreken wij meer ingaand de verschillende methodes die normaal voor het aanmaken van dranken worden toegepast. De andere worden eerder vluchtig overlopen.

1) In water oplosbare oliën en extracten:

De kruiden, planten of stoffen worden voor minstens 48 uur ondergedompeld in lauw water om te laten trekken bij kamertemperatuur. De mengeling wordt daarna gedistilleerd (bij 85 – 93° C). Soms wordt het aftreksel eerst gezeefd of gefilterd alvorens te distilleren. Dit is echter niet strikt noodzakelijk en zelf af te raden indien de distilleer-installatie toelaat om het aftreksel direct te verwerken. Deze extractiemethode wordt weinig toegepast.

2) Extractie door stoom:

De te distilleren planten of stoffen worden verzameld in een kleine alambic of distilleerketel en opgehangen in een zeef boven het vloeistofniveau (water).
Het water wordt verhit tot stoom, en de stoom wordt doorheen de meestal vermalen planten of stoffen geleid. De etherische oliën en andere in wateroplosbare stoffen worden meegenomen door de stoom. De met oliën verzadigde stoom wordt afgekoeld en in een soort Florentijnse vaas (scheidtrechter) worden de etherische oliën gescheiden van het water.
Bij sommige planten, zoals bijv. melisse, akkerhoningklaver, linde, mimosa enz., is het gehalte aan etherische olie dermate laag, dat het eindproduct onbetaalbaar zou worden indien het procédé van de stoomdistillatie gebruikt zou worden. De enige goede oplossing is het te stoken kruid te vermengen met andere soorten, welke een gelijkaardige werking hebben en beide samen distilleren, ofwel het te stoken kruid te impregneren met een etherische olie met gelijkaardige eigenschappen en dit geheel opnieuw op te stoken. Melisse bijv. bevat dermate weinig etherische olie dat voor het distilleren van 1 kg melissenolie ongeveer 7000 kg melisse kruid nodig is. Om een betaalbare melissenolie te maken, wordt deze samen met lemongrass gedistilleerd. Een goede kwaliteit synergische distillaat melisse-olie moet dan wel minstens 20% echte melisse bevatten. Indien dit procédé gebruikt wordt, moet dit naar mijn mening op één of andere manier, desnoods in code op de verpakking vermeld worden. De franse benaming van deze werkwijze is "distillation avec entrainants naturels", in het Nederlands spreken wij van een synergisch distillaat.

Een gewone drukkoker kan natuurlijk ook gebruikt worden. Na afkoeling en filtratie kunnen de oliën dan afgescheiden worden uit het water of men kan het afkooksel of extract gebruiken zoals het is. Een veel intressantere oplossing voor fabricatie van kleinere hoeveelheden is gebruik te maken van een kleine espresso-toestel (geen gewone koffiemachine…!). Dit kan elektrisch verhit, of gewoon verwarmd worden op het kookfornuis. Het zijn dus eigenlijk kleine maar ideale stoomdistillatie-apparaten…! Bij eventuele aankoop goed nakijken of het apparaat wel met stoom werkt !.
Indien men enkel de zuiver de etherische olie wil afscheiden moet daarna een zg. "florentijnse vaas" of andere afscheidingssysteem toegepast worden.

Bij het smaakzetten van dranken wordt de "stoomdistillatiemethode" dikwijls gebruikt. Hierbij wordt dan, de reeds éénmaal gedistilleerde drank, voor een tweede maal gedistilleerd en de damp wordt dan doorheen een welbepaalde kruidenmengeling gedreven die in de fractioneerbuis of "schouw" is opgehangen. Bij jenever zijn dit bv. jeneverbessen en een aantal andere kruiden.

3) Persen:

Deze methode is enkel bruikbaar bij vruchten (bv. citroen, sinaasappel, kersen, appelen,  bergamot...) waar de schil of het vruchtvlees zeer rijk is aan etherische oliën of vloeibare aromastoffen. Meestal wordt hierbij gebruik gemaakt van hydraulische persen. Ook vele oliën uit de voedingsindustrie worden uit planten, noten en andere stoffen geperst. Dit gebeurd dan echter meestal na enkele "voorbewerkingen" en een na-filtrering.

4) Enfleurage:

Deze methode wordt, zoals de naam het zegt, vooral gebruikt voor het extraheren van etherische olie uit bloemen voor de productie van reuk.
De methode gaat als volgt : Een glasplaat wordt ingesmeerd met een speciaal hiertoe vervaardigde vette olie. Het recept hiervan is meestal een goed bewaard fabrieksgeheim. Volgens onze bronnen zou het meestal om gewoon varkensvet gaan... Deze olielaag wordt besprenkeld met bloemen. Na ongeveer 24 uur is de etherische olie opgenomen door de vette olie. Nu worden de bloemen verwijderd en wordt een nieuwe laag aangebracht. Dit wordt tot 70 maal toe herhaald. De vette olie wordt nadien "gewassen" met alcohol, de alcohol wordt verdampt bij een lagere temperatuur als de zg. olie en het eindresultaat is de "etherische olie". Op een dergelijke manier gewonnen oliën zijn zeer duur. De vette olie wordt in de cosmetica-industrie vaak hergebruikt voor het vervaardigen van crèmes en dergelijke. Deze techniek wordt nu ook hiervoor nog maar zelden toegepast en wordt voor de productie van extracten voor dranken zeker nooit gebruikt.

5) Extractie door middel van solventen:

De kruiden, vruchten, bloemen of andere stoffen worden samen met een oplosmiddel, bijv. hexaan, benzeen, tolueen, aceton, isopropanol, petroleum-ether, in een vat gedaan. Hierin lossen de etherische oliën en andere oplosbare bestandsdelen op waardoor er een soort pasta ontstaat, die de etherische oliën ,de plantewas en vele andere chemische bestandsdelen bevat. De pasta wordt gewassen met alcohol, waardoor de was eruit gefilterd kan worden. Na verdamping van de alcohol blijft dan de samengestelde etherische olie over. Deze methode heeft als voordeel dat de opbrengst aan extract zeer groot is. Het grote nadeel is het gehalte aan oplosmiddelen in het eindproduct. Hoewel het in orde van grootte "slechts" 50 ppm en meer is, is dit nog veel te groot om van een therapeutische extract te kunnen spreken. Een ander bezwaar tegen deze methode is dat zij de aard van de extracten kan veranderen. Er zijn wel uitzonderingen op de regel: bij planten zoals jasmijn, cassis, hyacinth en dergelijke is het technisch niet mogelijk om de oliën met stoomdistillatie te verkrijgen. Het gebruik van solventen blijkt in de praktijk de enige mogelijkheid. Hiervoor zijn er maar twee solventen geschikt: petroleum-ether en ethylalkohol. Alle anderen zijn totaal ongeschikt voor deze toepassing! Voor het aanmaken van extracten voor voeding en dranken is in dit geval alleen ethylalcohol (gewone drinkbare alcohol) toepasbaar.

In ethylalcohol oplosbare stoffen en oliën:

Bijna alle plantaardige oliën en vele andere chemische bestandsdelen lossen op in alcohol. Macereer de planten en/of andere stoffen in ethylalcohol van ± 50-80 VOL%  gedurende minstens 48 uur. Zo nu en dan goed schudden. Na maceratie (of "trekken") wordt het mengsel gefiltreerd (bv. door een dubbele koffiefilter). Men heeft nu 2 mogelijkheden: 1) het aftreksel gebruiken zoals het is, 2) er door distillatie (bij 85 – 93° C) een gecondenseerd extract of etherische olie van maken. Na distillatie wordt het extract meestal in flesjes van 100 ml verdeeld. Men moet zich tijdens de distillatie wel verzekeren van een goede koeling om alle geproduceerde dampen te hercondenseren. Dit is trouwens altijd noodzakelijk bij distillatie. Indien gewenst kan men echter de etherische oliën ook afscheiden uit het extracten door dit te bevriezen in de diepvries (geen glazen potten....!). De alcohol bevriesd niet, de extracten wel. Men kan deze dan gewoon scheiden en opslaan.
Bij produktie van dranken en likeuren door "moonshiners" wordt de "maceratie-methode" of "trekken op fles" het meest toegepast. Speciale extracten voor het aanmaken van allerlei wijnen, likeuren en andere dranken zijn in vele gespecialiseerde winkels verkrijgbaar.

6) CO2 extractie :

Een zeer recente methode, waarvan er al enkele projecten mee proefdraaien is het extraheren met CO2. De resultaten van deze extractie zouden ronduit schitterend zijn, althans volgens de recentste publicaties, doch kunnen we hier nog niet echt van ervaringen spreken, daar het zich nog steeds in een experimenteel stadium bevindt. Bij deze methode gebruikt men een zeer hoge druk, die tot 200 atmosfeer kan oplopen, en een temperatuur die tot 65 ° oploopt. Een bevriende distilleerder vertelde me dat het zeer gevaarlijk werken is met zo'n hoge druk, daar een slecht aangesloten kraantje als een kanonskogel weggeblazen kan worden! Het zijn momenteel vooral parfumeurs die geïnteresseerd zijn in deze methode, daar de oliën hiermee geproduceerd een zeer fijne geur bezitten. Op een grote beurs voor basisproducten voor cosmetica in Londen zag ik ooit een Duitse firma die uitsluitend deze CO2 methode toepasten om etherische oliën te extraheren. Hun grootste afnemer is de voedingsindustrie, dit om extra geuren en smaken aan diverse bereidingen toe te voegen. Het uitzicht en de geuren van de etherische oliën en extracten zijn wel zeer verschillend van wat we nu gewoon zijn.

Gebruik van extracten en/of etherische oliën:

Het medicinaal of therapeutisch gebruik van oliën en extracten in verdampers en verstuivers en aanverwante doelstellingen wordt hier niet behandeld. Zie hiervoor de speciale rubrieken op netsites of schaf U een boek aan over het medicinaal- en of therapeutisch gebruik van extracten en etherische oliën. Wijzelf behandelen verder alleen het gebruik ervan bij het aanmaken van allerlei dranken en likeuren en ook hier blijven we eerder beperkt. Als slot geven wij wel enkele voorbeelden of raadgevingen in het aanmaken van enkele crème's en/of zalfjes voor enkele specifieke doeleinden.
Andere toepassingen ervan of het wijzigen van de samenstellingen van gebruikte extracten en/of oliën kan men dan gemakkelijk zelf uitvoeren of aanpassen aan de persoonlijke wensen.
Voor speciale alchemist-recepten uit de middeleeuwen zie site: Http:// www.lehigh.edu/~jahb/herbs/ en kies hier "oils & water" uit de index.

Smaakzetten en/of aanmaken van dranken en likeuren:

Algemeen:

Over het inwendig gebruik lopen de meningen van de verschillende auteurs soms sterk uiteen. Allen zijn ze het er wel over eens dat men zeker niet mag overdrijven met de hoeveelheid of het aantal verschillende ingrediënten die men gebruikt. De toverdrankjes gemaakt van soms meer dan honderd zogenaamd "geheime kruiden" moet dan ook met de nodige skepsis benaderd worden. Indien men de meeste recepten eens goed bekijkt ontdekt men snel dat  7 druppels geconcentreerde etherische olie of extract een normale minimum-vereiste is per liter bereide drank. Dit komt ongeveer overeen met ½ koffielepel extract of etherische olie per liter alcohol van 40 VOL%. Om bij het aanmaken van de drank veilig te spelen kanmen eerst de helft toevoegen en dan de hoeveelheid telkens met enkele druppels verhogen tot het gewenst aroma bereikt is. Denk er hierbij aan dat de smaaksterkte ietwat afzwakt tijdens het verouderen of "rijpen" van de drank en dit zeker bij relatief sterk aangezoete dranken zoals likeuren. Het aroma wordt eigenaardig genoeg ook aangetast door temperatuur en licht. Bewaar dranken dus steeds koel en donker. Het gebruik van donkere flessen is dan ook aan te raden bij langdurige bewaring. Dit is dan spijtig voor de vele mooi gekleurde likeuren. Indien men de dranken echter relatief snel verbruikt ( 1 tot 1½ jaar) is dit alles natuurlijk minder belangrijk
Hieronder volgen enkele voorbeelden van het gebruik van extracten:

Anijs:
Vermalen anijszaden geven na extractie een opbrengst van 1,5 tot 4 % aromatische oliën. Als we dus een oogst van 2 % veronderstellen zou 100 gram vermalen anijszaad voldoende zijn voor het smaakzetten van 1 liter alcohol van ± 50 Vol%. Dit komt overeen met 2,5 ml of ½ koffielepel etherische olie of extract. Twee theelepels anijszaad wegen ongeveer 10 gram. 4 opgehoopte eetlepels wegen 50 gr.  Bij het aanmaken van bv. Anissette door het extraheren of "trekken op fles" voegt men dus 100gr vermalen anijszaad toe aan de alcohol en laat dit minstens 48 uren trekken bij kamertemperatuur. Zo nu en dan omroeren of schudden. Na het filtreren doorheen een dubbele koffiefilter en toevoeging van een kleine suikerhoeveelheid is de drank eigenlijk klaar voor gebruik. Natuurlijk kunnen indien gewenst ook nog andere extracten worden toegevoegd.
Bij gebruik van een extract op basis van anijs mag de alcoholsterkte de 43 – 45 % zeker nooit onderschrijden. Bij een hoger watergehalte verkleurd de drank dan namelijk wit.

Appelsien-aroma:
Citrus-schillen (appelsien) geven een extractopbrengst van 1,5 tot 2 %. De schil van 1 normale appelsien weegt gemiddeld 50 gr. Men heeft dus de schillen van 3 appelsienen of 150 gr nodig voor elke liter drank met een alcoholsterkte van ± 40 VOL%. Deze hoeveelheid schillen leveren ongeveer ½ koffielepel of 2,5 ml etherische olie of extract op. Voor de productie van ± 100 ml extract of etherische olie van appelsienen heeft men dus de schillen van 120 appelsienen nodig ! Hiermede kunnen dan (indien men alleen appelsienaroma gebruikt) ca. 40 flessen drank gearomatiseerd worden.

Citroen-aroma:
Men heeft ongeveer de schillen 6 citroenen nodig voor de produktie van 2,5 ml etherische olie of extract en het smaakzetten ermede van 1 liter alcohol van ± 40 VOL%. 
Recept voor Limonello:
Voor het aanmaken van "Limonello" macereerd men de schillen van 3 citroenen in 37 cl alcohol van 45 VOL%. Laat een weekje trekken en filtreer hierna door dubbele koffiefilter. Los 270 gr suiker op in 27 cl water (door zacht gaarkoken onder omroering gedurende ±15 minuten). Laat afkoelen en voeg dit toe aan de gearomatiseerde alcohol. Laat nog een drie tot viertal weken narijpen. Smakelijk !.

Hout:
Wijnproducenten gebruiken 3 tot 5 gram eikspaanders per liter wijn om deze te laten "rijpen" en te wapenen tegen oxidatie (veroudering). Men kontroleert de wijn zo nu en dan door te "proeven" en hevelt de wijn af van de eikspaanders als de gewenste smaak (en/of verkleuring) bereikt is. Een gelijkwaardige hoeveelheid wordt ook gebruikt bij vele andere dranken voor het verhogen van het tannine-gehalte ervan.
Bij cognac, rum en whisky is de hoeveelheid gebruikte eik vijf tot zelfs meer dan tienmaal hoger en dit, om tijdens de rijping ook een bepaalde "verkleuring" van de drank te verkrijgen. Scotch en rum (rhum) rijpen normaal in vaten die vroeger oloroso-sherry hebben bevat. Om een evenwaardig aroma te verkrijgen worden de half-gedroogde eikspaanders dan ook eerst geweekt in Oloroso- of Manzanilla-sherry alvorens deze toe te voegen aan de gedistilleerde alcohol (± 55 %AV). Franse eik bevat veel meer taninnes dan amerikaanse eik en moet daarom langer "trekken". De Amerikaanse eik daarentegen is lichter en geeft dan weer een min of meer sterk vanilla-aroma af aan de dranken die hierop rijpen. De eikspaanders die men bij ons meest gebruikt worden eerst matig gedroogd en zijn afkomstig van de gewone zomereik. Soms worden de spaanders ook eerst matig "aangerookt" voor het verkrijgen van speciale aroma's, bv. de bekende "smoked whisky".
Er worden voor het "smaakzetten" en "rijpen" van dranken ook andere houtsoorten gebruikt zoals bv. esse-, kastanje- en accasia-hout.
Nota: het vergisten "op hout" is niet toegestaan omdat hierdoor zeer veel houtsalcohol (methyl) wordt geproduceerd en deze is ZEER giftig...!!!! Alleen het "rijpen" (zonder fermentatie) is toegestaan op hout.
Voor meer informatie over hout en de eigenschappen ervan zie "De smaak van hout" in hoofdstuk "Hout & Tonnen". Voor een directe overgang activeer de onderlijnde titel.

Andere toepassingen:
Men kan ook een drank smaakzetten met velerlei kruiden en vruchten. De pitten en/of kernen van vele vruchten horen hierbij ook bij de "kruiden". Het aroma van kernen en pitten mag echter alleen toegevoegd worden tijdens het "rijpen" of "trekken op fles" en nooit tijdens het gistproces!.
Voor een uitgebreide keuze van recepten zie hoofdstuk "Gekruide dranken" en "Likeuren". Men bepaald gewoonlijk eerst een doel (smaak, medicinaal of beide) en kiest dan de kruiden uit die hiermee overeen stemmen. Meestal wordt de drank gewoon bereidt door het macereren van de kruiden in alcohol van 40 - 80 % alcohol. De hogere waarde van alcohol wordt hoofdzakelijk gebruikt voor likeuren dewelke meestal nog worden aangelengd met suikersiroop (oplossing van water en suiker) na het macereren van de kruiden. Gebruik normaal nooit meer dan een drie- tot vijftal kruiden. Een algemeen "wondermideltje" bestaat nu eenmaal niet alhoewel de zg. "Zweedse kruiden" dit wel sterk benaderen. Dit "alchemisten-brouwsel" is echter niet zo gemakkelijk aan te maken en omvat een hele boel kruiden en zelfs "verboden" ingrediënten.

Algemene recepten:

 Navolgend geven wij hier nog enkele praktische en gemakkelijk zelf te produceren recepten. U kunt de ingrediënten zelf uitkiezen en het gebruik van toevoegingen of conserveringsmiddelen, die irritaties kunnen veroorzaken, tot een minimum beperken.
Voordat u zalven of crémes (ook de aangekochte) gaat gebruiken op de huid, moet u eerst een allergietest doen: Smeer een beetje zalf of crème op een stukje huid (bijvoorbeeld aan de binnenkant van de elleboog) en laat dit 24 uur zitten. Als er een reactie optreedt, gebruik de zalf of crème dan niet. Vervang dan één van de ingrediënten en probeer opniew tot U hebt ontdekt voor welke stof U allergisch bent. Vraag medisch advies bij Uw huisdokter als de irritatie aanhoudt.

Dennesiroop:
Gebruik: naalden, jonge knoppen en bast van de grove den (of spar). Hiervan wordt dan dennesiroop gemaakt. De siroop boet echter veel van zijn aroma in tijdens het afkoken van de denneknoppen. In de chemische industrie wordt het aftreksel dan ook o nder vacuum geproduceerd waardoor de afkooktemperatuur heel laag gehouden kan worden. Men moet dus de temperatuur zo laag mogelijk houden of beter, een drukkookpan (en veel minder water) gebruiken. Hierdoor blijven meer aromatische stoffen, fijne terpenen en harsen behouden. Na het gaar koken worden de dennetoppen uitgeperst. Na filtratie van het uitgekookte en het uitgeperste sap door een zeef  wordt dan de siroop aangemaakt. De siroop wordt normaal aangezoet met kandijsuiker en honing volgens eigen smaak. Aan de siroop kunnen, indien noodzakelijk, de normaalgebruikte verdikkings- en bewaar-middelen worden toegevoegd. Goed bij verkoudheden en allerlei andere kwalen. Zie "(grove) den" onder hoofdstuk "Kruiden".

Huidverzorgende massage :
De massages van de huid zijn regenererend en revitaliserend voor de huid, ze vergroten de tonus van de huid en de mogelijkheid om zich te regenereren en dode cellen te verwijderen. We kunnen deze massages eigenlijk ook tot de therapeutische rekenen, zeker als je bedenkt hoeveel mensen lijden aan psoriasis, eczeem, jeugdpuistjes enz... Maar los daarvan is het pure kosmetische gebruik ook heel aangenaam. Waarom zeer dure chemische kosmetische produkten kopen als je zelf prachtige recepten samen kunt stellen, volledig aangepast aan uw eigen specifieke behoeften?
Een van de aangenaamste manieren om van de werking van etherische oliën te genieten is door ze in massageoliën te vermengen. Meestal brengt men etherische oliën niet in pure vorm op de huid aan, maar vermengd met een basisolie, zoals amandelolie, olijfolie en in feite elke koudgeperste plantaardige olie. Amandelolie is wel één van de zachtste en geschikt voor de meeste huidtypes.
Jojoba is wel veel duurder maar geniet onze voorkeur, ze kan namelijk niet ranzig worden en is zeer huidverzorgend (voedend, vochtregulerend). Avocadoolie is dan weer uitermate geschikt voor droge huidtypes. Olijfolie wordt in de praktijk niet zoveel toegepast omdat ze zeer vettig is. Voor het lichaam gebruikt men over het algemeen 3 à 5 % etherische olie op 100 % plantaardige olie, voor de gezichtshuid liefst niet meer dan 1 à 3 % etherische olie gebruiken!

Voor massages worden meestal plataardige oliën of extracten gebruikt en dit: 's morgens en 's avonds, in plaats van de klassieke cremes. Met 3 tot 5 druppels van de specifieke mengeling voor de huid op: het gezicht en de hals.
De meest gebruikte zg. "oliën" of extracten zijn : Ceder, cajeput, lavendel, geranium, jeneverbes, rozehout, roos (zonneroosje en rosa damascena), rozemarijn, sassafras, sandelhout, wortel, ylang-ylang.

Recept voor een massageolie:
Jojobaolie 60 cc, bernagieolie 15 cc, teunisbloemolie 10 cc, wortelolie 5 cc, tarwekiemolie 5 cc, geranium 1 cc, rozehout 1 cc, lavendel (vera) 2cc, ceder 1 cc.

Opgelet! Vermijd de ogen, oren, slijmvliezen en de geslachtsorganen daar deze te gevoelig zijn voor sommige oliën en de oliën daardoor zeer irriterend kunnen werken! We moeten ook rekening houden met enkele regels: slechts enkele etherische oliën kunnen, (uit veiligheidsoverwegingen) puur (=onverdund) op het lichaam aangebracht worden, dit zijn: rozemarijn, berk (betula lenta) en lavendel). De andere etherische oliën moeten steeds vermengd worden in draagoliën zoals bv. tarwekiemolie, amandelolie of jojobaolie.

Zalfjes en créme's:
Het is ook mogelijk om zelf eenvoudige zalfjes en cremes te maken met bovenstaande of andere olien. Het is altijd veel goedkoper en men is dan ook volledig zeker van de samenstelling ervan.

Verduidelijking: een crème is een dikvloeibare, boterachtige substantie bestaande uit olie, water, emulgatoren en soms een conserveermiddel, bestemd voor gebruik op huid- of slijmvliezen. Creme heeft als eigenschap dat zij prettig smeerbaar en met water afwasbaar is. Een creme is samengesteld uit olie of vet, water en een emulgator, een soort bindmiddel. Als de creme erg dun is wordt het een "melk" genoemd Een crème is dus een olie-in-water-emulsie, d.w.z dat de olie als kleine druppeltjes is verdeeld in het water. Een crème is derhalve met water te verdunnen of met water van de huid te wassen dit, in tegenstelling tot een zalf die meer kleverig en vaster is en meestal enkel met een zeep of olie kan verwijderd worden.
Cremes worden meestal in tubes afgeleverd. Huidmiddeltjes in een pot kunnen sneller bederven omdat men het middel verontreinigt met de vingers. Er kan dan schimmelvorming optreden. De houdbaarheid van een creme in een pot is normaal 3 maanden; in een tube 6 maanden. Het kontakt met de lucht is nl. groter in een pot dan in een tube. Hierdoor oxideren de ingrediënten dan veel sneller.
Een huidzalf is normaal in een tube 1 jaar en in een pot 6 maanden houdbaar. Het koel en donker bewaren ervan verlengd de houdbaarheid.

Waar op te letten bij het zelf maken van cremes:

1)   Altijd water bij vet druppelen, nooit andersom.
2)   Het water kan vervangen worden(of gedeeltelijk) door een hydrolaat (vb. Rozenwater).
3)   Werkstoffen toevoegen tijdens de afkoelingsfase van de creme.
4)   Geurstoffen ook toevoegen tijdens de afkoelingsfase.

Veel gebruikte basisproducten voor zalven en crémes zijn:

1) Vaseline en lanoline.
2) Varkensvet met was en lijnolie.
3) Bijenwas
4) Cera cetomacogol (was)
5) Phenoxitol
6) Stearinezuur
7) Draagoliën
8) etherische oliën en/of extracten
Allen zijn verkrijgbaar bij apotheker of drogist en/of zelf aan te maken.

Crémes:
Voor het produceren van een crème gaat men als volgd tewerk: Na het aanmaken van een eterische olie of extract van het kruidenmengsel (meestal door vacuum- of druk-koken of stomen en navolgende distillatie ervan) of het macereren ervan (en nadien filtreren) op alcohol van ± 40 - 50 %, wordt hiermede een crème aangemaakt. Het aanmaken ervan gebeurd door het mengen (opkloppen als mayonaise) van het waterige distilaat en een draagolie (bv. lanoline, amandelolie, tarwekiemolie, tijmolie of een mengeling ervan) beide delen opgewarmd tot ± 72° C en dit mengsel onder voortdurende omroering te laten afkoelen. Meestal worden er eerst bij het extract ook enkele druppeltjes etherische olie van lavendel (en/of andere) toegevoegd om de aantrekkelijkheid ervan (en de prijs) te verhogen. Het resultaat na afkoeling is dan een welruikende witte crème die men dan in een mooi potje kan deponeren. Meestal wordt echter gewoon een basiscréme (goedkope) aangekocht in de apotheek en hieraan worden dan de gewenste ingrediënten aan toegevogd.
De bereiding van een crème is moeilijker dan van een zalf. Dit komt omdat de olie en het water, voorzichtig moeten worden gemengd. Als dit niet goed gebeurt, scheiden de ingrediënten zich weer van elkaar.
Om het mengen te vereenvoudigen, wordt meestal gebruik gemaakt van een emulgerende was. Een voorbeeld van een emulgerende was is Cera Cetomagrogol, deze is bv. verkrijgbaar bij de apotheek en vele drogisterijen.

Hoeveelheid en houdbaarheid:
Omdat er water in de crème zit, is de houdbaarheid vrij kort. Maak daarom altijd kleine hoeveelheden. Om de houdbaarheid en de kwaliteit van de crème te verbeteren, kunt je een etherische olie en/of een conserveringsmiddel toevoegen. Bewaar crèmes altijd op een koele plaats, bijvoorbeeld in de koelkast.

Benodigdheden - Algemeen::
7 delen infusie/ afkooksel
2 delen draagolie
1 deel emulgerende was
etherische olie
Deze verhouding blijft gelijk, ongeacht de hoeveelheden die je gebruikt.

Werkwijze bij het aanmaken ervan:
Breng een pan met water aan de kook en zet het vuur lager. Plaats hierin een kleinere pan of schaal en giet daar de olie en de infusie in, zodat deze au-bain marie verwarmd worden (± 70 - 75º C).
Voeg de was al roerend toe aan het mengsel, totdat deze helemaal gesmolten is. Haal nu de schaal uit de pan en plaats deze in een schaal met koud water.
Het is belangrijk om te blijven roeren terwijl het mengsel afkoelt, anders scheiden de ingrediënten zich van elkaar. Tijdens het afkoelen wordt de crème dikker.
Voeg de etherische olie toe en roer alles goed door elkaar (voeg 1 tot 2 druppels etherische olie toe per 10 g crème).
Lepel het mengsel in donkere glazen potten, sluit deze goed af en noteer de naam van de crème en de datum van bereiding. Bewaar de potten op een koele plaats.

Recept voor allerlei extract-crèmes :.
Samenstelling: 150 gr. cera lanette Sx, 200 gr. cetiol V, 40 gr. sorbetol oplossing, 610 gr. gekookt water.
1.   Verwarm in waterbad de cera lanette Sx en de cetiol tot 70°.
2.   Breng 700 ml. Water aan de kook en voeg 610 ml. van het gekookte water toe aan de 40 gr
     sorbitol oplossing en laat deze tot 70° afkoelen.
3. Voeg 1 en 2 samen bij een temperatuur van 70°, blijf zacht roeren tot de massa bij het afkoelen.
     stijf begint te worden.
4. Weeg van de afgekoelde crème 100 gr. af en roer er ± 15 druppels van de gewenste tinctuur en
     7 druppels amandelolie door. 

Men kan natuurlijk ook minder aanmaken. Pas dan de ingrediënten evenredig aan.
Olie en water emulsies zijn heel sterk onderhevig aan bacteriologische besmettingen en kunnen dan
allerhande allergische reacties uitlokken. Men gebruikt dus best een staafje of plaatje om crémes en/of zalven uit het potje of glas op ter nemen en niet de vingers.
Aan de crémes en zalfjes uit de apotheek zijn meestal conserveringsmiddelen aan toegevoegd. Indien U dit niet wenst is het best de créme of zalf relatief snel te verversen.

Recept voor "verjongingscréme":
Zoals U allen zeker weet kosten de zg. verjongingscréme's heel veel geld (600 tot 1200 Euro per potje) en dit dan zeker als men weet wat er echt achter zit en hoe het gemaakt wordt. De werking van deze créme's (ook de grote merknamen) berust op het feit dat, door indringing in de huid van vitamine-A, ontstaat een lichte (ongevaarlijke) ontsteking van de onderhuid. Hierdoor zweld deze licht op met als gevolg dat de kleinere rimpeltjes (meestal rond ogen en mond) verminderen of verdwijnen. We gaan er nu echter zelf eentje aanmaken:

Benodigheden:
1) Voor de draagolië gebruiken wij een mengsel van 60% lanoline, 20% gewone vloeibare glycerine en 20% tarwekiemolie. Men kan bv. ook tijmolie toepassen i.pv. lanoline. Het moet echter wel een olie zijn met een hoog vitamine-A gehalte.
2) Het waterachtig gedeelte bestaat uit gewoon water, trietanolamine en stearinezuur. Stearinezuur is een verzadigd vetzuur met een smelttemperatuur van 70° C en wordt gebruikt in zalfjes en créme's voor het vergemakkelijken van de verbinding tussen oliën en water.
3) Indien gewenst, voor elke 100 cc créme, een 20-tal druppels lavendel, geranium of andere etherische olie om het geheel een "reukje" te geven .
Alle speciale ingediënten zijn verkrijgbaar in een goed uitgeruste drogisterij of apotheek

Bereiding: Men heeft voor het aanmaken van 100 cc créme ongeveer gelijke hoeveelheden draagolie als waterachtige substantie dwz ± 50 cc.
1) Meng de draagolie en verwarm deze in een potje tot ± 72 - 75° .
2) Meng en verwarm de waterachtige substanties in een apart potje tot dezelfde temperatuur en los hierin het stearinezuur op.
3) Voeg nu "beetje bij beetje" en al kloppend en mengend de waterige substantie toe aan de opgewarmde draagolie. Het opkloppen moet voortgezet worden tijdens de afkoeling van het mengsel.
4) Als laatste mengd men de etherische olie in de verkregen witte créme (die nu reeds relatief sterk is afgekoeld) en laat deze verder afkoelen in de ijskast.
5) Deponeer de creme in een mooi (liefst donkerkleurig) potje en sluit dit goed af. Denk eraan dat ook créme's oxideren (verouderen).

Zalven:.
Vaseline vormt meestal de vetbasis van een zalf. In deze basis wordt dan het "geneesmiddel" verwerkt. Ook hier wordt meestal een basiszalfje aangekocht en daarna aan de eigen wensen aangepast.
Voor het volledig zelf aanmaken van een zalfje (geen crème) gaat men als volgt tewerk (voor 100 cc zalf):
Benodigheden: 40 druppels etherische olie (gedistilleerd extract) van de kruidenmengeling, 4 druppels lavendelolie, 75 cc draagolie (50 cc maisolie + 25 cc tarwekiemolie), ± 20 cc (20 gr) bijenwas.

Bereiding: Meng de draagolie en  verwarm deze "aux bain marie" (niet koken !). Voeg hierna al roerend de bijenwas toe. Nadat de bijenwas volledig is opgelost voegt men snel en al roerend de etherische olie en de lavendelolie toe. Verwijder het potje hierna direct uit het verhit water en plaats dit in een bad of pot met koud water of in de koelkast om snel af te koelen. Sla de zalf hierna op in een mooi en goed afgesloten donker potje met een spatel. Hoe meer bijenwas men toevoegd hoe vaster de zalf wordt na het afkoelen ervan. Men kan de draagolie ook vervangen of mengen met andere oliën zoals bv. amandelolie en/of bernagieolie. Tarwekiemolie werkt conserverend waardoor de zalf lang houdbaar blijft. Voor een grotere hoeveelheid zalf vermeerderd men de ingaande hoeveelheden gelijkmatig. Zoals U ziet...niet moeilijk !

Nota: Bij gezichtszalfjes of créme's: gebruik op een potje van zo'n  50 cc best niet meer dan 10 druppels etherische olie, dit om overgevoeligheid of irritatie te vermijden! Wens je echter een soort "tijgerbalsem" voor spierpijnen te maken mag je de dosis best verhogen, deze zalf dan echter best niet op "gevoelige" plaatsen gebruiken ....!!!

Recept voor een huid- of massagezalfje:
Etherische olie: 5%
Draagolie: Amandelolie 75% (nog beter is jojobaolie en bernagieolie!)
Bijenwas 20%

1) Kies eerst een aantal olien of extracten uit die je wenst te gebruiken: voorbeeld: ylang ylang, lavendel, citroen , geranium, matricaria chamomilla ofwel de blauwe bijvoet (bevatten beiden azuleen, hetgeen zeer ontsmettend werkt en ontstekingsremmende eigenschappen bezit). Reken eerst even uit hoeveel zalf je wil maken: bijvoorbeeld 50cc.

2) Maak een mengeling van de gekozen zuiver etherische oliën: je hebt 2% nodig, dus 1 cc oliën, ofwel ongeveer 20 druppels nodig bv. :
ylang ylang: 5 druppels - exotische, zwoele geur + huidverzorgend
lavendel vera: 5 druppels – huidverzorgend + aangename geur
geranium 5 druppels – huidverzorgend + aangename geur
citroen: 3 druppels - verfrissend
blauwe bijvoet: 2 druppels (geeft een aangename geur+blauwgroenachtige kleur)
Totaal: 20 druppels

3) Meng deze olien of extracten.

4) Verwarm nu de draagolie hier dus de amandelolie (of nog beter 50% amandelolie en 50% jojobaolie) au bain marie. Met "au bain marie" bedoeld men : men zet een potje met de oliën of extracten in een grotere pot, waar er water in aangebracht is en dit water wordt dan opgewarmd op het kookfornuis en het heet water verwarmd de olie of extract in het kleinere potje. 
Dus, men giet in totaal ± 37.5 cc draagolie in het kleine potje. Voeg nu in de opgewarmde draagolie de bijenwas toe 10 cc (zo'n 10 gram). Hoe meer bijenwas je gebruikt, hoe vaster de zalf, eenmaal afgekoeld zal worden. Experimenteer een beetje totdat je de beste verhouding gevonden hebt. Als de bijenwas volledig gesmolten is in de draagolie giet je vlug de etherische oliën of extracten erbij, waarna je zalfpotje uit het water haalt. Met een fijn stokje roer je het geheel nog eenmaal goed door, daarna laat je het afkoelen in de koelkast. Na een 15-tal minuten is de zalf gestold en gebruiksklaar! 

Andere créme's en zalfjes:
Zoals U ziet is het aanmaken van zalfjes en créme's helemaal geen ingewikkelde bedoening. Dat men de oliën en het water opwarmd tot ± 72° C is, omdat anders olie en water zich niet blijvend laten vermengen. Men mengd het waterige deel met de draagolie altijd, door al roerend-kloppend (als mayonaise) de water-substanie langzaam in de draagolie te mengen en niet andersom !. Probeer maar...!
Men kan dus ook allerlei gewone oliën gebruiken voor de draagolie zoals bv. maisolie, rapsolie, zonnebloempittenolie, aardnotenolie, tarwekiemolie etc. Best is, om altijd een deel tarwekiemolie in de basisolie te gebruiken. Deze werkt positief in tegen de oxidatie (veroudering) van het product.
Met oliën getrokken uit noten moet men echter goed opletten. Zeer veel mensen zijn er allergisch voor. Men kan deze dus best mijden.
Als waterige substantie zijn ook allerlei aftreksels van planten en kruiden bruikbaar. Men kiest de kruiden en/of planten dan voor een specifieke eigenschap ervan en maakt er dan een zalfje van.
Ik denk hier dan aan huiduitlag en ecseem, reumatische en andere spierpijnen, bescherming en onderhoud van de huid, problemen met de doorvloeing van de aders, krampen...etc etc. De keuze is aan U !.
Om zelf een werkzame en doelgerichte zalf of créme te maken gebruikt men best nooit meer dan een paar verschillende kruiden of planten dewelke verlichting geven voor deze ene en welbepaalde kwaal. Een echt wondermiddel bestaat er nu eenmaal niet ....spijtig genoeg!.

In vele andere landen is het gebruikelijk de créme's en zalfjes door de apotheker te laten aanmaken. (dus geen kant en klare producten van een bepaald merk). De kostprijs is dan wel iets hoger dan deze van een zelf-geproduceerd product maar ligt toch altijd heel veel lager dan de potjes "Maison Frou-Frou" of "Chantal Pickpocket" uit de winkels. Bij onze apothekers kun je ook een relatief goedkope basisiscréme aankopen en is de hele opklop en opwarmprocedure overbodig.
Met die basiscreme kun je dan eigen specifieke créme's aanmaken. Men voegt daarna gewoon de gewenste tincturen en/of etherische oliën toe en. Deze werkwijze is zeer gemakkelijk en werkt zeer goed.
Voorbeeld - Nachtcréme:
Men koopt een potje basiscréme (in de apotheek. Bij de basiscreme voeg je volgende tincturen toe per 100 gr créme:
- 5 druppels driekleurig viooltje
- 5 druppels st.janskruid
- 10 druppels goudsbloem (calendula)
Goed mengen en in een mooi en goed afsluitbaar potje doen. Dit potje is best ondoorschijnbaar omdat ook licht schadelijk is voor de houdbaarheid van crémes en zalven. De creme blijft normaal ongeveer drie tot zes maanden goed. Als je nog basiscreme over hebt, zet deze dan in de koelkast, zo kun je de créme veel langer goed houden en kan men hiervan snel een nieuwe of andere créme aanmaken. 

Besluit:
Zoals U ziet. is het aanmaken van extracten, créme's , zalfjes en kruidendranken niet alleen voorbehouden aan medisch- of chemisch- hooggeschoolden. Men kan dit alles met wat goede wil en geduld allemaal gemakkelijk zelf bereiden of aanmaken. Bij sommigen (zoals bij mij) is deze bezigheid uitgegroeid tot een gezonde, goedkope, leerzame en intressante vrijetijdsbesteding. Mijn "wederhelft" is er in ieder geval heel gelukkig mee en dat kan tellen.....!!!!

Goede raad: Denk er steeds aan dat zelfmedicatie of het gebruik van natuur- of homeopatische middelen een gevaar inhouden bij onoordeelkundig gebruik. Vele etherische oliën of extracten kunnen zelfs vermengd niet zonder risico ingenomen worden. Andere ( zoals bv.deze van de mierikswortel) kunnen weer niet extern op de huid aangebracht worden. Een staande regel is, deze producten nooit meer dan 3 keer daags en dan nog in kleine hoeveelheden in te nemen, tenzij onder medische begeleiding.
Ook nooit pure oliën of extracten in de ogen, oren of andere gevoelige plaatsen aanbrengen ! Over het algemeen is de werking van extracten en de reactie erop veel sterker bij uitwendig- dan bij inwendig gebruik. Zeker bij gebruik van "natuurmiddelen" samen met andere medicijnen moet goed opgelet worden. Vele substanties hebben een nadelige invloed of kunnen hierbij ongewilde nevenreacties uitlokken. Het gebruik van etherische oliën, extracten, zalfjes, crémes of dranken voor medische doeleinden is dus alleen aan te raden na raadpleging en bespreking ervan met Uw huisarts.
Voor het gemakkelijk aanmaken van crémes kunt U best een basis-créme aankopen bij Uw apotheker en deze aanpassen aan Uw wensen. Men weet dan wat er in zit en bespaart op de koop toe nog zeer veel geld ook. Uw apotheker geeft U hierbij zeker ook veel nuttige raad.

[Alcohol] [Grondbeginselen] [Praktisch Stoken] [Sterke Dranken] [Kruiden] [Likeuren] [Wijn & Bier] [Technisch] [Informatie]