| Poterie | Hout | Tapijt | Leder | Textiel | Metaal | Bouw |

Pottenbakken is één van de eerste artisanale activiteiten van de mensheid: men neme klei, plaatst die op een plateau, voegt water toe en... al draaiend (de voeten dienen als aandrijving) geeft men met de handen vorm aan de klei. Het bekomen product laat men in de zon drogen en vervolgens bakt men het in een oven.
In Marokko gebruikt men glazuur, dat verglaast na een tweede pakproces, voor het verder decoreren met kleurrijke figuren of met Arabisch schrift of met typisch geometrische motieven.
De steden Fès, Safi en Salé zijn bekend om hun Marokkaanse keramiek.

• In de grote steden: zijn het meestal siervoorwerpen: op een vooraf (meestal wit) geëmailleerde laag brengt men de versiering aan. In Fès is die in hoofdzaak fel blauw door het gebruik van kobalt en nikkel.
• In Marrakech, Meknès en Rabat: maakt men de zo fel groen (de kleur van de islam!) geverniste dakpannen die men ziet op de daken van moskees, poorten en paleizen.
• In het N: zijn het meestal gebruiksvoorwerpen gekenmerkt door de oker/oranje kleurige versiering die op het gebakken aardewerk wordt aangebracht.
• In het Z: zijn het meestal voorwerpen voor drank en voedsel vaak zonder uitwendige versiering.

Voor de bewerking maakt men in hoofdzaak gebruik van het hout afkomstig van de Thuyaboom en de Atlasceder. De voornaamste ambachtelijke centra vinden we in Essaouira, Aznou en Tétouan.
Voor de bewerking en de afwerking maakt men, afhankelijk van de plaats, gebruik van een viertal technieken:

• Sculpteren: het resultaat van deze techniek is vaak te bewonderen in de plafonds, deuren en ramen van moskees, toegangspoorten en monumenten. Verder is Asnou bekend voor de bewerking tot mooie beeldjes, meestal dierenfiguren.
• Schilderen: nadat het hout een rode onderlaag heeft gekregen gaat men meestal geometrische figuren aanbrengen om deze daarna in te kleuren met tinten gaande van zwart tot wit. Ook hiervan vinden we toepassingen bij poorten en plafonds, maar ook bij kleine meubels.
• Draaiwerk: In Marrakech en Essaouira maakt men prachtige plafondroosters en scheidingswanden. Bij het draaiwerk zijn het nog steeds de voeten die voor de aandrijving zorgen.
• Graveren met inlegwerk: Essaouira is zowat het centrum van deze techniek. Zijn toepassing vind men terug in klein meubelen: koffers, stoelen, tafels, schaakborden enz...
  Eerst wordt het oppervlak waarin de mozaïek moet komen uitgefreesd, daarna wordt het patroon aangebracht bestaande uit kleine gekleurde deeltjes hout van de Thuyaboom, soms in combinatie met stukjes ivoor en hoorn. Het geheel wordt vervolgens gepolijst en ingeboend.

De kwaliteit en de diversiteit maken dat tapijten een aanzienlijk deel uitmaken van de artisanale export uit Marokko.
Hier kunnen we ook weer twee types van tapijten onderscheiden:

• Tapijten uit de steden: Het betreft hier fijn geweven (40.000 tot 90.000 knopen per m²) en geschoren fluwelen tapijten voornamelijk afkomstig uit Rabat, Fès, Casablanca en Médiouna.
  Kenmerkend is een medaillon in het midden die fel afsteekt tegen een rood veld waarop allerlei motieven zijn aangebracht. Het zijn ook meestal erg langwerpige tapijten.
  Een gekleurd loden etiket garandeert de controle door het ministerie van ambachten.
• Berbertapijten: Deze zijn uit dikke wol geweven en voor de geometrisch aangebrachte motieven worden slechts een beperkt aantal kleuren gebruikt.
  Ze zijn afkomstig uit de Midden en Hoge Atlas en uit Haouz.

Poefs en babouches zijn waarschijnlijk de oudste en meest bekende typisch Marokkaanse lederproducten. Als artisanaal export product komt leder beslist op de tweede plaats na de tapijten.
Als basisbestanddeel worden de vellen van geiten, schapen en runderen gebruikt. Voornamelijk Fès en Marrakech zijn, naast hun leerlooierijen, bekend als kwalitatief hoogstaande lederproducenten. In vele gevallen worden trouwens nog natuurlijke kleurstoffen gebruikt tijdens het looi-/ kleur proces (dit maakt de producten wel vlek en vocht gevoelig!).
De soepelheid van het leder en de ook hier toegepaste mooi gekleurde geometrische figuren vinden hun toepassing in draagtassen (hand of schouder), portefeuilles, bureau onderleggers enz...

In de Arabische wereld wordt aan kledij veel zorg besteed. De landelijke kledij is in de loop van de jaren nog maar weinig verandert, daar waar de stedelijke kledij zowel qua stof als brokante versiering erg luxueus is geworden. In beide gevallen is de traditionele vorm echter behouden gebleven.
De artisanale textiel kunnen we onderverdelen in:

• Het weven: basisbestanddelen hiervoor zijn wol, katoen en zijde. Voor het inkleuren worden meestal chemische kleurstoffen gebruikt.
  In Tanger worden de mooiste stoffen geweven uit natuurlijk gekleurde wol. In Rabat en Marrakech gebruikt men wol van schapen en haar van geit of kameel met hun natuurlijke kleuren (wit, bruin, grijs of zwart).
  In de Hoge Atlas zijn de geweven stoffen erg kleurrijk en versierd met geometrische figuren.
• Borduurwerk: ook hier een grote diversiteit aan kleuren en motieven. Wol en katoen als grondstof. Fès, Meknès, Rabat en Salé als centra.
• Afboordsel (passement) en strengels: nog uitsluitend handmatige arbeid. Gebruikt voor ceinturen (voor dames), afboording van gordijnen en tafelgarnituur.
• Maken van vilt: voor de fabicage van hoeden, gebedsmatjes...

Voorwerpen in 'metaal' kom je in Marokko zowat overal tegen in de souks. Ook de 'bewerking' hiervan zie je daar ook vaak vb. in Marrakech!
We bekijken enkele verwerkingstechnieken wat meer in detail:

• Juwelen: in de grootsteden Fès, Marrakech zijn prachtige juwelen te koop in de 'juwelen' souks van de mellahs (de joodse wijken). Armbanden, halssnoeren en ringen in goud (voor de vrouwen, mannen mogen volgens de koran geen goud dragen!) en zilver... vaak versierd met edelstenen.
  Mooie Berber juwelen vinden we in de souks van Tiznit en Taroudant. Hier zijn het de 'feestjuwelen' zoals de serdal (wollen of zijden hoofdband versierd met zilveren muntstukken en koraal), de lebba (gouden halsketting met edelstenen) en de taj (massief gouden diadeem).
• Ijzersmeedwerk: op het platteland voornamelijk toegepast als grilles voor deuren, vensters.
  In de steden (Marrakech): luchters, lantaarns, kaders voor spiegels enz...
• Koperbewerking: meestal vertrekt men van een effen ronde vorm. Na beslaan en graveren bekomt men prachtige schotels, theeserviezen, kommen en vazen. Kijk in Fès, Tanger, Rabat en Marrakech.
• Damasceren: Centrum in Meknès. Het betreft hier het op- en inlassen van sierfiguren bestaande uit koper, zilver of goud op een ijzeren basisvorm: borden, armbanden, ringen of beeldjes.
• Dolken met gekromd lemmet: in Taroudant, Tiznit en Essaouira worden deze gemaakt uit nieuwzilver/ kopercombinatie.

Zowat overal in Marokko zie je de prachtig geometrische en kleurrijke mozaïek fragmenten, aangebracht op zuilen, wanden, vloeren, plafonds, fonteinen enz...
Buiten de hout- en metaalbewerking vinden we in de bouw:

• De keramiek mozaïek: met klei of leem vormt men vierkante tegels van 10x10 cm. Na drogen in de zon en bakken in een oven worden de tegels snel in een bad met emaille gedompeld, om daarna te drogen in een oven bij 800°C. Nu komt het échte artistieke werk: met een speciale puntige hamer gaat de steenkapper zéér precies stukjes emaille van de tegel wegkappen zodat een tekening ontstaat op de tegel. Men noemt deze techniek 'zellige'. Ofwel wordt de tegel verdeeld in kleine geometrische stukjes. In beide gevallen wordt de tegel(deeltje) 'gekleefd' op een cementen ondergrond aangebracht op de te decoreren zuil, wand of dgl. Het resultaat is een prachtig mozaïek. Specialiteit van Fès.
• Gesculpteerd pleisterwerk: Na het aanbrengen van één of meerdere lagen van +/- 5 cm. pleisterkalk wordt, volledig handmatig, de gewenste decoratieve tekening in reliëf uitgesculpteerd.
  Zowel in Fès als in Marrakech is men gespecialiseerd in deze techniek.

Last updated 9.4.2006