Historische Kroniek van de beide Baarles in de 15e eeuw


Baarle in de 15e eeuw

1400 Uit het jaar 1400 stamt de oudst bekende vernoeming van
de St. Salvatorkapel op Nijhoven. De naam komt voor in de
registers van kapellen en altaren in het onmetelijke bisdom
Luik. Het oudste Luikse register stamt uit 1400. Meteen vanaf
het allereerste jaar worden onder Baerle aangeduid: de
hoofdkerk, een altaar van St. Nicolaas en de 'Capello Sancti
Salvatorii', de Salvatorkapel.
1400 Omstreeks 1400 is er sprake van een molen te
Baarle-Hertog. Men noemt die de 'nieuwe molen' om een
onderscheid te maken met de molen van de heren van Breda die
al in 1349 genoemd wordt.
1403 Door het huwelijk van Engelbrecht van Nassau met Johanna
van Polanen worden de Nassau's in 1404 Heer van Breda. Sinds
die tijd onderscheidt men de beide delen van Baarle als:
Baarle onder Nassau, kortweg Baarle-Nassau en Baarle onder de
Hertog, kortweg Baarle-Hertog.
1403   Het Leen van Ginhoven te Zondereigen wordt in 1403 in leen 
gehouden door 'Lysbet van Ginhoven'. Het is op dat moment nog een 
leen van de Hertog van Brabant.
1413 Philips van de Leck, de natuurlijke zoon van Jan van
Polanen heer van Breda en heer van de Leck, wordt door de
hertog van Brabant beleend met de molen te Baarle. Tevens
wordt hij door de Abdis van Thorn beleend met het oude Hof van
Loveren.
1420 Rond 1420 wordt de bekende schilder Petrus Christus te
Baerle geboren. Lange tijd is er discussie geweest omtrent de
plaats waar Petrus Christus is geboren. Is het nu Baerle in de
Baronie van Breda of Baerle bij Gent? Diverse studies tonen
duidelijk aan dat de naam Christus, wat overigens een zeldzame
achternaam is, uitsluitend in de Baronie van Breda en het Land 
van Turnhout voorkwam.
Een daarop gelijkende naam als Dictus komt ook in de Baronie
van Breda voor. Daarom wordt nu algemeen aangenomen dat Petrus
Christus uit ons Baarle afkomstig is.
1423 Hendrik van de Leck, geheten van Loeveren, komt in bezit
van het Hof van Loveren.
1424 In 1424 wordt een boete opgelegd aan Dirk Swanen uit
Baarle-Nassau omdat hij zijn graan heeft laten malen door de
molen van Baarle-Hertog. Dit heeft alles te maken met de
molendwang. Men is verplicht te laten malen door de molen
waaronder men ressorteert. Molendwang is een heet hangijzer.
Men moet nogal eens optreden tegen lieden die afwijken van de
geldende maalplicht. De molenaar van Baarle-Hertog moet het
dan ook regelmatig ontgelden, mede omdat hij actief ronselt
onder Baarle-Nassau.
1428  In 1428 wordt het Leen van Ginhoven te Zondereigen
beheerd door Jan Pauwels.
1430 In 1430 is een zekere Roelof van Rijswijk schout van
Baarle-Nassau maar tevens ook van Alphen. Latere schouten van
Baarle-Nassau worden steeds aangesteld in samenhang met Alphen
en Chaam. De schout woont te Baarle-Nassau.
1437 Bij een haardtelling in Baarle-Hertog worden 64
haardsteden geteld. In Baarle onder Breda 249 haardsteden.
Nemen we een gemiddelde van 4,5 persoon per woning dan komen
we op de volgende inwoner aantallen: Baarle onder de Hertog:
288 inwoners en voor Baarle onder Breda: 1120 inwoners.
Castelr' wordt apart vermeld: 28 haardsteden hetgeen
overeenkomt met 126 inwoners.
1440 In 1440 wordt Zondereigen voor het eerst genoemd met een
eigen schepenbank. Dit geschiedt bij de verkoop van een leen
(pachthoeve) van 60 bunder te Zondereigen. Datum acte van
verkoop: 4 maart 1440. Het Leen van Ginhoven wordt verkocht aan 
de abdij van Tongerlo. Het leen telt in 1440 32 'laten'.
1443 Filips de Goede geeft aan de abdij van Tongerlo het recht
om in Zondereigen een eigen laatbank in te stellen. Men spreekt 
van de laatbank van Ginhoven.
1444 De schepenbank van Baarle-Hertog wordt ge<nstalleerd.
Voordien is men afhankelijk van de schepenbank van Turnhout.
Baarle-Hertog behoort tot het Land van Turnhout. De eerste
schepen van Baarle-Hertog die met name genoemd wordt, is Jan
Huybssoen, die vermeld wordt in een acte der laten van het
Baxhof te Baarle dd. 8 november 1444.
1444 In een acte van 12 mei 1444 wordt de naam Ulicoten voor
het eerst genoemd. Deze acte is het antwoord van Johan
bisschop van Luik op het verzoek dat de inwoners van Ulicoten
aan hem hebben gericht om te komen tot de oprichting van een
kapel. Het antwoord omvat de toestemming om te komen tot de
stichting van het beneficie ter ere van Onze Lieve Vrouw en de
H. Antonius in het godshuijs van Ulicoten. Met deze acte wordt
de mogelijkheid geopend om te komen tot een zelfstandige
parochie Ulicoten.
1444 Op 6 juli 1444 wordt Petrus Christus uit Baerle
ingeschreven in het poorterboek van de stad Brugge. Petrus
Christus vestigt zich in Brugge 'omme scilder te zine'. Zijn
werken worden duidelijk ge<nspireerd door Jan van Eijck,
afkomstig uit Arendonk en die in 1441 te Brugge is overleden.
1445 De kapel van Ulicoten 'Capello de Uliercotte' komt voor
het eerst voor in de registers van het bisdom Luik.
1448 Mechteld van de Leck, dochter van Hendrik van de Leck
komt in bezit van 't Huys van Loveren. Bij haar huwelijk met
Cornelis van Bruheze brengt zij dit huis in. Cornelis van
Bruheze is rentmeester van de Heerlijkheid Breda. Zo komt het
oude Hof van Loveren in het bezit der familie Bruheze. Het Hof
is inmiddels verbouwd. Later als hun zoon Hendrik van Bruheze
hier komt te wonen, spreekt men van het 'Kasteeltje Bruheze'.
1452 Lijsbet, dochter van Jan Byes te Baarle en zelf wonend te
Merksplas, heeft een kind van bijna 2 jaar. Het kind is
'blint, stum en cropel en niette wel by synne!' Zij besluit
met haar kind naar de H. Sacramenten van de Nieuwvaert te
gaan. Zij begint op schortelen woensdag (woensdag vóór Pasen)
te bidden om genezing en op de derde dag (Goede Vrijdag) kan
het kind plotseling zien en spreken. Een wonderbaarlijke
genezing heeft plaatsgevonden.
1460 In het jaar 1460 wordt er Poppel en Weelde een proces 
gevoerd tegen de inwoners van het gehucht Bedaf over de rechten 
van deze laatsten om hun vee te laten weiden en turf te steken 
op de woeste gronden tussen Baarle, Weelde en Poppel. Later in 
1660 zal dit ongeoorloofd gebruik van de woeste gronden leiden 
tot een reeks van processen. (zie: 1660)
1463 In 1463 is er in Baarle (Hertog) al sprake van een
voetbooggilde. Dit blijkt uit de uitnodigingen die het
voetbooggilde van Turnhout laat uitgaan voor een wedstrijd.
Bij die uitnodiging wordt o.a. het voetbooggilde van Baarle
uitgesloten. Om welke reden wordt niet vermeld.
1464 De kapel van Zondereigen 'Cappella in Sondreighen' wordt
voor het eerst genoemd in de registers van het bisdom Luik. De
Kapel in Zondereigen is aan de H. Rumoldus gewijd.
1468 Zondereigen krijgt een nieuwe brug over het Merkske
tussen Zondereigen en Lipseinde. Hiermee komt er een kortere
verbinding tot stand tussen Baarle en Merksplas.
1469 De eerste kapel van Ulicoten wordt afgebroken en op
dezelfde plaats wordt een nieuwe grotere kapel opgericht.
1472 Bij een haardtelling onder Baarle-Nassau, komt men op 243
haardsteden in Baarle en 38 in Castelré. Dit komt overeen met
1094 inwoners voor Baarle-Nassau en 171 bewoners voor
Castelr‚.
1473  Aangenomen wordt dat Petrus Christus kort v¢¢r november
1473 in Brugge is overleden. Zijn schilderijen zijn te vinden
in de beroemdste musea ter wereld.
1477 Karel de Koene sneuvelt te Nancy. Zijn dochter Maria huwt
Frederik III, zoon van aartshertog Maximiliaan. Deze krijgt
door dit huwelijk de Nederlanden en Bourgondië (met de
hoofdstad Besançon).
1479 De dato 15 april meldt dat heer graaf Engelbert van
Nassou als heer van Breda: 'aan die van Baerle Hertoge heeft
vergunt ende gegeven het vrij gebruijk van alle straeten ende
vroentens, waerdoor de groote geschillen ende processen zijn
geeijndight geweest ende zijn alsdoen eenige eeuwen gebleven
in eene goede harmonie, tranquiliteijt ende vriendschap'.
1479 De bisschop van Luik, Lodewijk de Bourbon, bekrachtigt het 
beneficie van Onze Lieve Vrouw in de kapel van Ulicoten en dat 
aldaar mis gelezen mag worden op al de zondagen en heiligendagen.
1488  Het bezit van de abdij van Tongerlo in Zondereigen is al 
behoorlijk uitgebreid. Telde men in 1440 32 'laten' of 
'leenmannen', in 1488 telt men er al 66 leenmannen. Men spreekt 
dan van de 'Grondheerlijkheid van Sondereijghen'.

Over Ons | Site Map | |

Latest update: 8.4.2006